Vai tr� c?a t�n ng??ng trong ??i s?ng x� h?i ? vi?t nam hi?n nay

V?i ch?c n?ng c? b?n l� ?i?m t?a tinh th?n cho con ng??i khi g?p nh?ng v?n ??  b? t?c trong cu?c s?ng; l� h?t nh�n c?a v?n h�a l�ng/c?ng ??ng, t�n ng??ng d�n gian n�i chung, th?c h�nh t�n ng??ng d�n gian n�i ri�ng v?n ph�t huy nh?ng t�c d?ng nh?t ??nh c?a n� v?i c� nh�n v� c?ng ??ng trong x� h?i hi?n nay.

Nhi?u nghi�n c?u v? ??i s?ng t�n gi�o c?a ng??i Vi?t tr??c ?�y c?ng nh? hi?n nay ?� kh?ng ??nh r?ng c�n con ng??i l� c�n t�n gi�o, ??i s?ng x� h?i d� c� v?n minh, hi?n ??i ??n ?�u th� v?n t?n t?i nh?ng v?n ?? kh�ng th? l� gi?i ???c b?ng nh�n quan khoa h?c th�ng th??ng. ?� l� ch?a k? s? ph�n h�a x� h?i ng�y c�ng r� n�t, nh?n th?c kh�ng ??ng ??u gi?a c�c nh�m x� h?i, nh?ng r?i ro do x� h?i hi?n ??i ?em l?i v?n ti?m ?n nhi?u nguy c? b?t an ??i v?i con ng??i nh?: tai n?n giao th�ng, m?t an to�n th?c ph?m, � nhi?m m�i tr??ng, b?o l?c� S? thay ??i trong ???ng l?i ch�nh tr? c?ng nh? h? t?ng kinh t? - x� h?i k? t? sau ??i m?i 1986 v?i nh?ng x�c l?p t?ng ph?n c?a n?n kinh t? th? tr??ng ?� v� ?ang ?em l?i nhi?u h? qu? v? kinh t?, x� h?i, nh?ng c?ng cho th?y c� s? m?t ?i, bi?n ??i c?a nhi?u y?u t? v?n h�a, quan h? x� h?i v� ??o ??c, l?i s?ng n?u nh? kh�ng mu?n n�i l� xu?t hi?n nh?ng d?u hi?u c?a s? kh?ng ho?ng v? ??o ??c v� l?i s?ng[1]. Trong b?i c?nh ?� t�nh tr?ng h?i ph?c l?i c�c th?c h�nh t�n ng??ng d�n gian v� ph�t tri?n m?nh m? c?a nhi?u lo?i h�nh t�n gi�o m?i trong th?i gian g?n ?�y ?� cho th?y:

?� l� ch?a k? ??n nhi?u d?u hi?u b?t ?n c?a l? h?i d�n gian nh?: � nhi?m m�i tr??ng, kinh doanh di t�ch, chen l?n x� ??y, b?o h�nh t?i l? h?i �ch?a t�nh ??n nhi?u bi?u hi?n l?ch chu?n kh�c trong nh�m c�c th?y ??ng, th?y c�ng, ng??i tu h�nh�nh?ng d??ng nh? ng??i d�n ?i kh?n l? th?n/th�nh, t? ch?c l�n ??ng h?u b�ng, g?i h?n ng??i th�n ?� m?t, xin b�a ng?i� v?n kh�ng ng?ng gia t?ng. ?i?u n�y cho th?y d� cho ? ph??ng di?n n�o ?i n?a th� c?ng kh?ng ??nh m?t v?n ?? r?ng t�n ng??ng d�n gian n�i chung, th?c h�nh th? c�ng th?n/ th�nh n�i ri�ng v?n c�n ?�ng vai tr� quan tr?ng ??i v?i nhi?u c� nh�n con ng??i hi?n ??i ng�y nay khi m� kh? n?ng, nh?n th?c c?a h? kh�ng v� ch?a ?? ki?m so�t ???c m?i  v?n ?? c?a cu?c s?ng hi?n ??i. T�nh tr?ng d�n ?i l?, quan ?i l?; tr?, gi� ??u ?i l? th?n/ th�nh; l�n ??ng h?u b�ng ?? xin l?c th�nh ph? bi?n ? nhi?u t?ng l?p trong x� h?i ?� cho th?y �t nhi?u khi tham gia v�o th?c h�nh c�c ho?t ??ng t�n  gi�o d�n gian nhi?u c� nh�n ng??i Vi?t Nam t�m th?y s? an ?n, v?ng tin h?n trong cu?c s?ng. ??c ?i?m n�y ph? bi?n trong nhi?u c? d�n, nhi?u qu?c ga khu v?c.  L� gi?i v? ?i?u n�y, trong m?t nghi�n c?u c?a Patrick Pagan thu?c �trung t�m v? t�n gi�o, h�a b�nh v� c�c v?n ?? th? gi?i� ?� th?c hi?n m?t nghi�n c?u s�u r?ng v? t�n gi�o v� l?i �ch c?a n� ??i v?i x� h?i cho bi?t �th?c h�nh t�n gi�o th�c ??y h?nh ph�c cho c�c c� nh�n, gia ?�nh v� c?ng ??ng. Th?c h�nh t�n gi�o th??ng xuy�n nh�n chung truy?n b� t? t??ng t?i c�c c� nh�n ?? ch?ng l?i m?t lo?t c�c v?n ?? x� h?i bao g?m t? t?, l?m d?ng ma t�y, t?i ph?m v� ly h�n. N� c?ng khuy?n kh�ch nh?ng ?nh h??ng c� l?i cho s?c kh?e t�m th?n nh? gi?m tr?m c?m, t? tin h?n, gia ?�nh vui v? v� h�n nh�n h?nh ph�c�[2]. ?� l� ch?a k? v?i nhi?u d?ng th?c th?c h�nh t�n ng??ng ??c bi?t nh? l�n ??ng h?u b�ng ?� t?o ra m�i tr??ng di?n x??ng ??c bi?t l�m t?ng c??ng c�c c?m x�c t�ch c?c, th?m ch� bi?n ??i � th?c c?a c�c c� nh�n m� l�m th�nh c�ng n?ng ch?a b?nh t�m c?n.  C� bi?t nhi?u c� nh�n b? m?c c�c ch?ng b?nh v? th?n kinh (r?i lo?n c?m x�c, stress...) khi ??n v?i th?c h�nh nghi l? l�n ??ng, trong m�i tr??ng di?n x??ng ??c bi?t, v?i nh?ng c� nh�n kh? n?ng nh?y c?m cao, th?m ch� c� tr??ng h?p khai m? ???c c�c huy?t ??o m� h?i t?nh v� kh?i b?nh[3]. ?�y c?ng l� c�ng n?ng ??c bi?t trong ch?a b?nh t�m c?n c?a nghi l? l�n ??ng h?u b�ng. B�n c?nh ?� nh?n th?c d?u ch?a chu?n (l� ???c th�nh ti?p l?c, ti?p s?c khi h�a th�n v�o th�nh th?n; ???c th�nh th?n ng?/ nh?p v�o ng??i...) c?a c�c Thanh ??ng trong tr?i nghi?m th?c h�nh nghi l?; v?i quan ni?m b?n th�n m�nh l� m?i d�y li�n h?, l� trung gian (medium) gi?a hai th? gi?i ph�m t?c v� linh thi�ng ?� gi�p c�c thanh ??ng t?ng c??ng nh?ng nh?n th?c t�ch c?c v? b?n th�n. ? tr??ng h?p n�y th?c h�nh l�n ??ng h?u b�ng ?�  gi�p c� nh�n k?t n?i v?i th? gi?i thi�ng c?a m�nh, th?a m�n nhu c?u ???c giao l?u trao ??i v?i ??i t??ng thi�ng. C?m gi�c ?� g�p ph?n kh�ng nh? cho nhi?u c� nh�n y?u th? (nh?t l� ??i t??ng kh�ng r� r�ng v? ??c ?i?m gi?i t�nh) t�i l?p l?i c�n b?ng, t? tin h?n trong cu?c s?ng x� h?i v?n d? t?ng b? b?m d?p c?a m�nh[4].
?  m?t kh�a c?nh kh�c, v?i nhi?u ??ng th�i ch?a th?c s? y�n ?n, th�i h�a c?a x� h?i Vi?t Nam ???ng ??i  nh?:  t? l? t?i ph?m gia t?ng v� ng�y c�ng ?nh h??ng t?i l?p tr?; l�ng tin gi?a con ng??i v?i nhau v� v?i th? ch? ?ang gi?m s�t r?t m?nh; s? v?n h�nh c?a b? m�y c�ng quy?n c�c c?p ?ang b?c l? kh� nhi?u b?t ?n tr�n ph??ng di?n t? ch?ng t? n?ng l?c ?i?u h�nh; s? li�m ch�nh v� t? trong vi?c ?ng x? v?i t�i s?n c�ng v� ??c bi?t l� s? y?u k�m trong vi?c b?o v? ng??i d�n kh?i nh?ng r?i ro v� b?t ?n� Trong b?i c?nh ?� v?i c?n t�nh l? thu?c v�o tha l?c b�n ngo�i (l� c�c ??ng thi�ng) c?a t�m th?c Vi?t Nam v?n c�n kh� n?ng n?, ph? bi?n, do ?� thay v� ph?i thay ??i t? duy, thay ??i ph??ng th?c s?ng v� trang b? cho m�nh th�m ki?n th?c, k? n?ng ?? l�m ch? cu?c s?ng v� gi?i quy?t c�c v?n ?? c?a cu?c s?ng th� ?a s? ng??i Vi?t Nam l?i ch?n ph??ng th?c t�m ??n v?i th�nh th?n. Ph??ng ch�m ?ng x? l� c?u an, c?u y�n, c?u m?nh kh?e, t�i l?c, may m?n� n�n cho d� tin hay kh�ng th� ?? t?o ra c?m gi�c an to�n, y�n t�m nhi?u c� nh�n v?n t�m ??n nh?ng th?c h�nh t�n gi�o ch? ?? y�n t�m v� t?ng th�m hy v?ng.  �Ph??ng ch�m ?�ng - T�y y k?t h?p c�ng b�i� trong ?ng x? v?i b?nh t?t v?n ?ang l� ph??ng ch�m ?ng x? v?i b?n th�n hi?n nay c?a nhi?u nh�m trong x� h?i. S? hi?n di?n c?a nh�n v?t th?n t�i trong h?u h?t c�c c?a h�ng kinh doanh l?n nh? t?i c�c ?� th? l?n ? Vi?t Nam hi?n nay ?� cho th?y nhu c?u t�m s? tr? gi�p t? c�c ??i t??ng thi�ng trong trong l�m ?n kinh t?.  T�m ki?m c? h?i v� t�m l� tr�ng ch? v�o c�c ??i t??ng thi�ng truy?n th?ng v?n l� m?t nhu c?u c?n thi?t v� t?t y?u ? ng??i Vi?t Nam hi?n nay. ?� l� ch?a k? nh?ng l?i l?c tr?n th? mang l?i  khi?n cho ??i ng? c�c t�n nh�n ng�y c�ng t?ng c??ng l�ng nhi?t th�nh t�n gi�o.
Nghi�n c?u v? b?n h?i c?a nh?ng Thanh ??ng ? ch�u th? B?c B? c?a Nguy?n Ng?c Mai (2013) ?� cho bi?t khi tham gia c?ng ??ng c?a nh?ng ng??i th?c h�nh nghi l? l�n ??ng c�c c� nh�n ?� t�m th?y cho m�nh kh�ng ch? ?i?m t?a v�o m?t c?ng ??ng c�ng c?nh ng? m� v?i m?i c� nh�n trong cu?c s?ng c� v? tr�, ??a v? x� h?i kh�c nhau, c�ng vi?c kh�c nhau  nh?ng khi tham gia b?n h?i h? ?� t?o ra m?t m?ng l??i li�n k?t x� h?i ?? t? ?� ph�t sinh c�c quan h? l�m ?n, t�nh c?m. Kh�ng hi?m ng??i t�m th?y n?a kia c?a m�nh v� c?ng kh�ng �t ng??i c� th�m c�c c? h?i l�m ?n m?i m� kh� gi? l�n trong cu?c s?ng. Nghi�n c?u c?ng cho th?y th�ng qua th?c h�nh t�n ng??ng (c? th? l� l�n ??ng h?u b�ng)  xu?t ph�t t? ni?m tin v�o th?n/ th�nh ?� chuy?n h�a th�nh ni?m tin l?n nhau gi?a c�c Thanh ??ng; nh?ng s? h? t??ng v� tr�ch nhi?m v?i nhau gi?a c�c th�nh vi�n trong b?n h?i ?� l�m n�n v?n x� h?i cho c�c c� nh�n.
          * ??i v?i c�c gia ?�nh Vi?t Nam hi?n nay:
Gia ?�nh hi?n nay ?� ???c nh�n nh?n v?i nhi?u c?p ??, h�nh th?c t?n t?i kh�c nhau: c� gia ?�nh l?n (nhi?u th? h?), c� gia ?�nh nh? (h?t nh�n 2 th? h?); c� gia ?�nh ??y ?? (c? b? m? v� con c�i) c� gia ?�nh khuy?t thi?u (ch? c� b? v� m?) c?ng c� gia ?�nh ??ng t�nh... Nh? v?y, trong x� h?i Vi?t Nam hi?n nay c�c quan ni?m v? gia ?�nh v� c?u tr�c gia ?�nh ?� c� nhi?u thay ??i. Trong b?i c?nh ?� th?c h�nh t�n gi�o, c? th? l� th? th�nh/th?n c?ng l� m?t v?n ?? nh?y c?m, r?t ?�ng xem x�t ??c bi?t t? ph??ng di?n l� t�nh. Th?c h�nh t�n ng??ng - t�n gi�o trong gia ?�nh kh�ng ch? ??n thu?n l� th?c hi?n v� ti?p n?i phong t?c t?p qu�n hay th? hi?n ni?m tin t�n gi�o m� c� th? xem nh? m?t �c�ng c? b?o l�nh� cho kh� nhi?u c�c h�nh vi kh�c, th?m ch� c� ?nh h??ng kh�ng nh? ??n c�c ho?t ??ng s?ng c?ng nh? vi?c t?o d?ng v?n ho�, gi�o d?c gi� tr? ??o ??c, l�m ph??ng ch�m ?ng x? cho c�c gia ?�nh. Th? hi?n : vi?c c�ng gi? t? ti�n gia ?�nh v� d�ng h? �t nhi?u v?n l� d?p ?? c?ng c? quan h? huy?t th?ng trong gia ?�nh, gia t?c, l� d?p ?? m?i gia ?�nh ng�y nay d� c� sinh s?ng ? t?i ??a ph??ng hay ?� di chuy?n ??n n?i ? m?i v� ??nh c? ? n?i xa v?n c� nh?ng d?p v? l?i c? h??ng, g?p l?i ng??i th�n, th?m l?i n?i ch�n nhau c?t r?n ?? t? ?� h�nh th�nh kh�i ni?m v? t�nh c?m v� tr�ch nhi?m v?i qu� h??ng, ??t n??c.[5]
          Th?c h�nh c�c ho?t ??ng t�n ng??ng trong gia ?�nh ng??i Vi?t ? ch�u th? B?c B?  x?a v� nay kh�ng ph?i ?? ?�p ?ng cho cu?c s?ng sau khi ch?t hay tr? l?i cho nh?ng c�u h?i mang t�nh tri?t h?c v? s?ng � ch?t, h?nh ph�c � kh? ?au m� t�n ng??ng v� th?c h�nh t�n ng??ng d�n gian ? Vi?t Nam ch? nh?m ?�p ?ng nhu c?u c?a cu?c s?ng hi?n sinh: ?� l� g?n k?t v� h�a gi?i c�c quan h? gi?a c�c th�nh vi�n trong gia ?�nh, x� h?i v� c?ng l� c�i c?/ d?p ?? trao truy?n v?n h�a c?i ngu?n c?a d�n t?c th�ng qua nh?ng m?t m� v?n h�a : t?c b? b??i v�o l? c?a ??n th? Cao L? (B?c Giang) ???c l� gi?i l� ?? ph�n ??nh tr�n d??i c?a 5 l�ng k?t ch?, nh?ng th?c ch?t l� t�n d? c?a th?c h�nh nghi th?c giao ph?i nh?m c?u sinh s?n, m�a m�ng; nghi l? c??p c?u thi�ng trong ?�m h?i ??n Di?m (B?c Ninh); c??p roi tre trong l? h?i ??n D�ng, Tr� T�ng � d� trong l? h?i ??n H�ng th? vua t?� ??u l� nh?ng m?t m� v?n h�a dung ch?a trong n� c?i ngu?n v? t�m th?c coi tr?ng sinh th?c kh� v� c�c l? nghi ph?n th?c v� s? kh?ng ??nh v? tri?t l� coi tr?ng b?n nguy�n c?a s? s?ng c?a ng??i Vi?t c? xa x?a.
          Ng�y nay khi m� c�c v?n ?? x� h?i nh?: ngh�o kh?, s? v� c?m, t? n?n x� h?i, h�nh vi l?a ??o chi?m ?o?t t�i s?n, s? gia t?ng t?i ph?m tu?i v? th�nh ni�n, s? v� tr�ch nhi?m v?i nhau gi?a c�c th�nh vi�n trong gia ?�nh v.v� ng�y c�ng b?c l? nhi?u di?n bi?n ph?c t?p, l�m gi?m s�t ni?m tin l?n nhau gi?a c�c th�nh vi�n trong x� h?i th� v?n ?? truy t�m l?i nh?ng gi� tr? c?t l�i c?a d�n t?c c?a t�n gi�o ?� v� ?ang nh? m?t ph??ng c�ch c?n thi?t, k?p th?i ?? t�i l?p l?i m?t s? tr?t t? c?ng nh? duy tr� l?i s?ng v� v?n ho� l�nh m?nh c?a gia ?�nh ng??i Vi?t Nam.
- ??i v?i c?ng ??ng l�ng x� hi?n nay: L�ng x� hi?n nay v?n l� c?p ??n v? h�nh ch�nh th?p nh?t c?a nh� n??c. Tuy l�ng hi?n nay ?� m? v� c�c g?n k?t trong khu v?c l�ng x� kh�ng c�n khe kh?t nh? tr??c ?�y n?a, song hi?n th?c v? t�nh tr?ng li n�ng, li h??ng c?a c�c t?ng l?p tr? ? c�c l�ng thu?n n�ng hi?n nay c?ng ??t ra t�nh tr?ng ?�u hiu c?a x�m l�ng th?i hi?n ??i. Trong b?i c?nh ?y l? h?i l�ng v?n c� vai tr� ??c bi?t trong g?n k?t c�c th�nh vi�n v�o m?t sinh ho?t chung. Ch?a k? n� c�n c� kh? n?ng thu h�t c�c ngu?n l?c v�o x�y d?ng, tr�ng tu v� t�n t?o c�c c�ng tr�nh v?n h�a c?a l�ng. C�c nghi�n c?u ??nh t�nh c?a ch�ng t�i cho bi?t khi k�u g?i ?ng h? x�y ?�nh/ ch�a th� r?t nhi?u n?i c�c c�  nh�n, gia ?�nh ?�ng g�p r?t nhi?t t�nh. V?n ?? kh�ng ch? ? ?� l� nh?ng c�ng tr�nh chung m� ?i?u quan tr?ng l� ng??i d�n cho r?ng ?�ng g�p v�o x�y d?ng cho th?n linh th� ph�c ?m gia ?�nh s? th�m d?i d�o, ch�u con s? ???c h??ng l?i v� ???c th?n ph� tr?.  ?�y c?ng l� ?i?m tr?i v??t trong t�m l� s?ng c?a ng??i Vi?t: s?ng v� t??ng lai, ?ng x? h�m nay ?? ph�c ?m ng�y sau.
          V?i ch?c n?ng l� trung t�m v?n h�a, t�n gi�o, t�m linh c?a l�ng x�, s? hi?n di?n c?a c�c linh th?n v� n?i th? t?, c�c t�n gi�o truy?n th?ng ?�ng vai tr� l� h?t nh�n ki?n t?o n�n nh?ng di s?n v?n h�a cho d�n t?c Vi?t Nam. Nghi�n c?u v? l?ch s? v?n h�a ? Vi?t Nam ?� ch? ra v� ch?ng minh b?ng r?t nhi?u d?n ch?ng v? d�n t?c Vi?t Nam c� th? m?t n??c nh?ng ch?a bao gi? m?t l�ng. L�ng c�n th� d�n t?c, qu?c gia v?n c�n. V?n h�a l�ng ?� tr? th�nh h?ng s? v?n h�a, th�nh then ch?t cho m?i th? ch? cai tr?, khi n?m ???c l�ng l� n?m ???c d�n v� c� d�n l� c�n th? ch? v� nh� n??c�V?n h�a l�ng v?i h?ng s? c�y ?a, b?n n??c, s�n ?�nh. C�y ?a l� n?i t?a b�ng m�t cho ng??i d�n m?i khi l�m l?ng v?t v? kh� nh?c ngh? ng?i, nh?ng ? ?� c?ng c� th?n ph� ??; s�n ?�nh l� n?i di?n ra t?t c? nh?ng ho?t ??ng c?a c?ng ??ng l�ng, l� n?i vui ch?i, n?i t?t c? m?i th�nh vi�n ??u ???c b�nh ??ng tr??c th?n, l� n?i c? c?ng ??ng th?c h�nh nh?ng ?i?u t?t ??p nh?t ?? h??ng v? th?n, mong ???c th?n ph� tr?. Quan tr?ng h?n c? s? t�n gi�o ?y l?i l� n?i th? hi?n h?t th?y t�i n?ng, t? duy v� m? ??c c?a con ng??i. Nh?ng ngh? thu?t tinh x?o, kh�o l�o c?a ng??i VN x?a v? h?i h?a, v? ki?n tr�c v� ?i�u kh?c ng�y nay v?n ???c ti?p n?i th? hi?n t?i ?�nh/ ??n/ ch�a. Nh?ng di s?n ki?n tr�c ?y v?n kh?ng ??nh gi� tr? v?ng b?n th�ch th?c v?i th?i gian v� l� nh?ng c�ng tr�nh ki?n tr�c, ngh? thu?t h?t s?c gi� tr?. Nh? v?y, c�c c? s? t�n ng??ng t�n gi�o hi?n nay kh�ng ch? l� c? s? t�n gi�o ??n thu?n m� c�n l� n?i th?ng hoa c?a ngh? thu?t, c?a c�i ??p c?a nh?ng ??c m? v� t? duy t? do bay b?ng, th?m ch� ? ?� c�n l� c? m?t n?n minh tri?t d�n gian.
L? h?i l�ng l� th?i ?i?m ?? th?c h�nh nghi l? t? th?n nh?ng c?ng l� ??nh ?i?m th?i kh?c m?nh c?a v?n h�a l�ng. Ng�y k? th?n c?ng l� ng�y l�ng m? h?i, to�n d�n trong b?n h?t ??u c� d?p m? m�y m? m?t v?i nhau v� v?i thi�n h?. Ng??i ta ?ua nhau, thi v?i nhau v? s?n v?t ch?n nu�i, tr?ng c?y, c?ng l� ng�y t? ng??i ch�n l?m h�n vi nh?t trong l�ng c?ng c� d?p ???c m?c manh �o m?i ?? ng?ng m?t v?i h�ng x�m, c?ng l� ng�y d�n thi�n h? n� n?c t?i /?i tr?y h?i ?? giao l?u, ?? ??i trao v� c?ng l� ?? h?c h?i, t�m hi?u nhau (ng�y nay nh?ng s?c th�i n�y v?n gi? nguy�n n?p c?). T? nh?ng h?i l?, l? h?i n�y m� c�c s?c th�i v?n h�a ra ??i v� tr? th�nh nh?ng s?n ph?m m� ng�y nay ch�ng ta ?ang khoe v?i th? gi?i ?? ???c c�ng nh?n l� di s?n v?n h�a nh�n lo?i. ?� l� ngh? thu?t c?ng chi�ng trong l? h?i T�y Nguy�n (xu?t ph�t l� nghi l? t�n gi�o ?? c�ng th?n S? g?ng � th?n chi�ng); di s?n d�n ca quan h? B?c Ninh (xu?t ph�t t? t?c h�t th? Vua B�); h�t D?m Ninh B�nh (xu?t ph�t t? m�a h�t th? th?n n�i C?m) v� h�t v?n, m�a b�ng (xu?t ph�t t? h�t th? th�nh M?u); Ca tr� c?ng b?t ??u t? l? t? th? th?n ? ?�nh l�ng... ? kh�a c?nh n�y bi?u di?n cho th?n linh xem ch? l� c�i c? ?? t�m h?n con ng??i lam l? ???c th?ng hoa v� bi?u di?n t?i kh�ng gian thi�ng ch�nh l� c�i c? ?? m?i h�nh vi ngh? thu?t c� th? v??t ng??ng m� kh�ng lo s? b? kh?ng ch?, tr?ng ph?t, v? m?t t�m l� chung m� n�i khi c?m x�c th?ng hoa c?ng l� khi s�ng t?o b?t ??u.

S? tr? l?i c?a th?c h�nh TGTT trong m?y ch?c n?m tr? l?i ?�y v� ch? th? l� n? trong th?c h�nh TGTT ( H?u h?t n? thanh ??ng v?i nghi l? l�n ??ng h�u b�ng, ??a ph??ng n�o hi?n nay c?ng c� ??i t? n? quan; t? n? quan c�n ?i thi t?, tham gia ?i t? nhi?u ??n ph? kh�c nhau�) c�n cho th?y s? th? hi?n b?n t�nh tr?i v??t c?a y?u t? �m � n? trong kh�a c?nh t�m linh t�n gi�o ?� ph?c h?i tr? l?i. ?i?u n�y kh�ng ch? cho th?y t�m th?c th?n - n? ch?a bao gi? ??t ?o?n trong v?n h�a d�n gian ng??i Vi?t m� c�n th? hi?n s?c b?t tr? l?i, khuynh h??ng t? kh?ng ??nh gi� tr? gi?i c?a Ph? n? Vi?t Nam. S? gia t?ng c�c t�n nh�n l� n?, n? gi?i tham gia th?c h�nh t�n ng??ng d�n gian ng�y m?t ph? bi?n cho th?y th?c h�nh t�n ng??ng d�n gian ng�y nay c�n ?�ng vai tr� nh? l� m?t ph??ng c�ch ?? h�a gi?i v� t?ng c??ng v? th? gi?i cho ph? n? Vi?t Nam.
Nh�n l?i qu� tr�nh t�i c?u tr�c v� xu?t hi?n c?a M?u Li?u H?nh (mi?n B?c, th? k? XVI � XVII) v� Thi�n y ana Di?n Ng?c Phi (th?i vua ??ng Kh�nh)  nh?ng n?m cu?i th? k? XIX ?� cho th?y m?t � th?c m�nh li?t c?a d�ng v?n h�a m? v� nhu c?u ?�i ???c t�n tr?ng c?a m?t n?a th? gi?i. Sau bi?t bao th? k? b? tr�i bu?c b?i gi�o l� phong ki?n, b? t?n th??ng b?m gi?p trong chi?n tranh nh?ng � th?c ?y v?n b?n b? t?n t?i v� ???c nu�i d??ng trong m�i tr??ng v?n h�a t�m linh t�n gi�o ?? ??i ?�ng th?i ?i?m th�ch h?p n� v??t l�n ?�i l?i v? th? c?a gi?i m�nh trong v?n h�a d�n t?c. ? ?�y r� r�ng � th?c v? gi?i ?� ???c nu�i d??ng  ?? tr? th�nh kh�t v?ng v� cu?i c�ng s? ??ng ?�n c?a hi?n t??ng l�n ??ng h?u b�ng th? m?u n?ng nhi?t t? B?c t?i Trung � Nam trong m?y ch?c n?m tr? l?i ?�y c� l? ch? l� thao t�c hi?n th?c h�a kh�t v?ng ?�.
Nh? v?y, t�n ng??ng d�n gian kh�ng ch? l� b? ?? tinh th?n cho con ng??i Vi?t Nam su?t bao th? k? m� c�n l� n?i gi?i ?�p cho nh?ng ??c nguy?n hi?n sinh, cho cu?c s?ng lam l? ???c th?ng hoa, cho c?m x�c kh�ng c�n b� c?ng b?i lu?t l? c?a l�ng. ? ?� th?n tha th?, ch?ng gi�m v� ?ng h? t?t c? k? c? nh?ng h�nh vi m� c�c t�n gi�o ngo?i lai quy ??nh c?m k? hay h? t? t??ng Nho gi�o vay m??n, d?ng c�ng c?m ?o�n, th?m ch� kh�ng c� ch?c n?ng/ kh? n?ng cung c?p th� tr??c ?i?n th?n/th�nh, m?i ng??i Vi?t Nam v?n ???c th?a nguy?n b�y t?, ?y th�c, hy v?ng m� kh�ng ph?i s? s?t[6]. V? t�m l� h?c m� n�i ch? khi c?m x�c ???c th?ng hoa th� s�ng t?o m?i b?t ??u. Th?n, th�nh trong h? th?ng t�n ng??ng d�n gian ? Vi?t Nam l� nh? v?y: ch?ng ki?n v� ?ng h?, ph�c ?�p v� thu nh?n, kh?i ngu?n t?t c? nh?ng g� con ng??i nh?t. ?� ch�nh l� tri?t l� c?a t�n ng??ng d�n gian Vi?t Nam.
Tuy nhi�n, c?ng c?n ph?i th?a nh?n r?ng th?c h�nh t�n ng??ng d�n gian hi?n nay kh�ng ch? ho�n to�n mang t�nh t�ch c?c m� c?ng t?n t?i nhi?u m?t ti�u c?c, v� th? t�n ng??ng d�n gian c?ng c� vai tr� nh?t ??nh trong vi?c t?o ra/g�y ra kh�ng �t c�c h? l?y v?i gia ?�nh nh? : vi?c ph?i th? c�ng t? ti�n; ph? n? kh�ng ???c d�ng l? ??n th?n trong h?u cung� ?� khi?n ?a s? ng??i Vi?t Nam mong mu?n c� con trai n?i d�i t�ng ???ng, ?i?u n�y ?� d?n ??n t�nh tr?ng t? su?t sinh ch�nh l?ch gi?i gi?a tr? nam v� tr? n?  ?ang ? m?c b�o ??ng cho nhi?u khu v?c, nh?t l� v�ng ch�u th? B?c b?; T�nh tr?ng m?i th?y v? c�ng � ph? ?? gia ti�n " ; � gi?i h?n �, � c?u may � cho vi?c l�m ?n ? ng??i Kinh ;   l�m tang cho cha m? t?i h�ng tr?m tri?u ??ng  ? ng??i Ch?m Balamon ( Ninh Thu?n) c?a nhi?u gia ?�nh ?� cho th?y nh?ng chi ph� cho ho?t ??ng t�n ng??ng t�n gi�o hay mang t�nh t�n gi�o ?� ?nh h??ng kh�ng nh? t?i ??i s?ng tinh th?n, v?t ch?t c?a c�c gia ?�nh Vi?t Nam hi?n nay[7]. Vi?c ?i l?, c�ng b�i kh?p n?i ?? c?u cho mua may b�n ??t, th?ng quan ti?n ch?c g?n nh? ?� tr? th�nh ?i?u t?t y?u v� th??ng xuy�n c?a nhi?u �ng ch?, b� ch?  gia ?�nh. ?i?u n�y c� th? mang l?i s? an ?n t�m l� nh?t th?i nh?ng kh�ng l�m thay ??i nh?n th?c, t? duy c?a ng??i Vi?t v? ??i m?i ph??ng th?c l�m ?n sinh k? trong th?i ??i c?n nh?ng t? ch?t nh? t�m, t�i, t�n hi?n nay[8]. V� v?y, b�n c?nh vi?c kh?ng ??nh nh?ng gi� tr?, vai tr� c?a t�n ng??ng d�n gian trong ??i s?ng x� h?i hi?n nay th� c?ng c?n ph?i l�m r� gianh gi?i gi?a ni?m tin t�n gi�o v� hi?n th?c cu?c s?ng. Tr�n tr?ng v� g�n gi? qu� kh? nh?ng c?ng c?n ph?i � th?c m?t c�ch r� r�ng y�u c?u c?a th?i ??i. T�n gi�o t�n ng??ng c� th? tr? gi�p con ng??i v? kh�a c?nh tinh th?n, t�nh c?m nh?ng kh�ng th? l�m thay ph�p lu?t; khi con ng??i ta � th?c ???c m?t c�ch r� r�ng v? s? c�ng b?ng ?� ???c t?o l?p trong x� h?i v� c� th? tr�ng ??i v�o ch�nh th? v� m?t ch? ?? an sinh x� h?i ch?c ch?n, c?ng nh? c� m?t cu?c s?ng t�m l� an b�nh th� t�n gi�o, t�n ng??ng d?u mu?n hay kh�ng s? tr? v? ?�ng v? tr� c?a n� l� s? an ?i tinh th?n. Ch? khi ?� nh?ng m?t ti�u c?c c?a t�n gi�o t�n ng??ng m?i ???c h?n ch?.
T�i li?u tham kh?o :

 
 
         
         

---