Trang web c nhn c?a TS Nguy?n Ng?c Mai - Vi?n Nghin c?u Tn gio
Chia s? tri th?c, khai thng tr tu?
Nh?ng gi tr? c? b?n trong th?c hnh tn ng??ng tam ph? c?a ng??i Vi?t
Trong h?u h?t cc lo?i hnh tn gio tn ng??ng truy?n th?ng ? vi?t nam th c l? th? th?n, thnh l m?t lo?i hnh tiu bi?u nh?t. Tiu bi?u khng ch? b?i b? dy trong l?ch s? c?a n m cn l lo?i hnh tm linh chi?m th? ph?n s? ?ng trong dn chng Vi?t Nam.
H? th?ng th?n thnh ? Vi?t Nam h?t s?c ?a d?ng v?i nhi?u d?ng nh?: th?n t? nhin : my, m?a, s?m ch?p, ??t, n??c, ni, cy, r?n, ? ;c nhn th?n: anh hng l?ch s?, anh hng v?n ha, v anh hng c?ng ??ng. Th? M?u Tam ph? l m?t d?ng anh hng v?n ha. Pht tri?n trn n?n c?a th? n? th?n ? Vi?t Nam, s? ti c?u trc l?i trong hi?n t??ng th? M?u Li?u H?nh ? cu?i th? k? XVII ??u XVIII khng ch? th? hi?n kht v?ng ???c t? do v m?u c?u h?nh phc c?a ng??i ph? n? m cn cho th?y r rng m?t th?c mnh li?t c?a dng v?n ha M? v nhu c?u ?i ???c tn tr?ng c?a m?t n?a th? gi?i trn ??t ny.
Th? m?u Tam ph? x?a c h? th?ng ring ???c g?i l Tam ta thnh m?u (th? n? th?n Li?u H?nh v hai th? n?: Qu?nh hoa v Qu? hoa) ??u l nh?ng n? th?n c ngu?n g?c tin gi?i. Trong h? th?ng ny th? v? n? th?n ch? l Li?u H?nh v?i l?ch s? ra ??i kho?ng th? k? XVII XVIII v l v? n? th?n c?a c? dn th??ng m?i. V? th?n ny c s? tch l?u truy?n trong dn gian khc h?n cc th?n linh Tam ph? khc (th? ? cc vng sng n??c), b l con gi Ng?c hong, do ?nh v? chn ng?c b? ?y xu?ng tr?n gian ??u thai vo nh L Thi Cng t?i thn Thin B?n V? b?n. Cu?c ??i v huy?n k? v? ng??i ph? n? c ngu?n g?c tin gi?i ny di?n ra kh ph?c t?p v lin quan ch?t ch? ??n cc ??a danh: V? B?n ( Nam ??nh); Sng s?n Thanh Ha; V Ty H? (H N?i) lin quan ??n ba l?n b ??u thai xu?ng tr?n. L?n m?t lm con nh L Thi Cng, sau l?y ch?ng l ?o Lang; l?n hai t? xu?ng tr?n v? th?m cha m? v k?t hn v?i h?u sinh c?a ch?ng (ki?p ??u thai sau) v ln Ty H? (H N?i) x??ng h?a th? v?n v?i nho sinh; L?n 3 xu?ng tr?n m? qun bn hng ? khu v?c ?o ngang v n?y sinh cu?c ??i chi?n t?i Sng s?n v?i th? l?c c?a bt v? Kim c??ng do Ph?t b phi ??n[1] t? l?n th?t tr?n ny b quy y theo Ph?t. L? h?i th? b cha Li?u t?i Thin B?n v? b?n v ngay t? th?i Nguy?n ? l l? h?i c quy m c?p qu?c gia[2]. Trong dn gian khu v?c ny v?n g?i v? h? th?ng ny l Tam ta Thnh M?u (ho?c Thnh M?u tam ph?)[3], T?i Ph? Dy hi?n nay v?n cn hi?n di?n trong h?u cung ba ngi Tam ta Thnh M?u.
Cn H? th?ng Tam ph? th? ba v? nam th?n (Thin ??a Tho?i) c ngu?n g?c l cc v? th?n t? nhin khc ???c dn gian th? cng v th?c hnh t? l? t? r?t lu ??i tr??c ?y l m?t h? th?ng khc. ??n th? nh?ng v? th?n ny phn b? ch? y?u ? cc vng Duyn giang (ven sng, bi?n). Ngy nay v?n cn cc di tch ?: ??n th? quan Tam ph? (H?i D??ng); ??n th? Tam ph? (Hoi ??c, PhcTh?) v nhi?u ??a ph??ng khc n?a. Quy m th? cng cc v? th?n Tam ph? ny ch? ? cc c?p ?? lng x.
Nh? v?y c? hai h? th?ng ny ??u c nh?ng th?c hnh t? l? b?i dn ??a ph??ng nh?ng c quy m khc nhau v v?n kh?n khi t? l? c?ng khc nhau: c? th?
- V?n Kh?n cha Li?u: Cung duy Li?u H?nh, cng cha s?c phong Ch? Th?ng Ho Di?u ??i v??ng Ng?c ??ng h?. M?u nghi thin h?, m?c t??ng sinh linh. Sng S?n hi?n thnh, Thin B?n ging sinh. Ti dn h? qu?c, ging v? khu tnh; C?u chi t?t ?ng, l? b?n h? thnh.Th?n t? chi phc, c?ng h??ng an ninh .
- V?n kh?n Tam ph?: M? nin Nguy?t Nh?t, m? qun m? danh, c?n d? l? v?t th? - ph?m cung ti?n vu. Thin - ph? tn th?n b?o to?; ?i? - ph? tn th?n b?o to?; Thu? - ph? tn th?n b?o to?. Knh duy quy?n tham ch? t?; ho? di?u ti thnh.T? nhn hon ph- ti chi cng; nhu?n v?t h?p th - sinh chi ??c. Ng??ng k? ging gim; b?o h?u khang ninh. T? th?i v h?n l?o chi tai, phong ho v? thu?n; h?p c?nh h??ng thu?n - hi chi phc, v?t ph? nhn khang. Th?n ??ng b?t th?ng nguy?n v?ng chi ch. C?n t?u[4]
Nh? v?y, cho ??n ??u th? k? XX th hi?n t??ng th? cng M?u Li?u H?nh v?i t? cch l v? Thnh ph dn gip n??c (ti dn h? qu?c); ging phc, ging ho? (Th?n t? chi phc) v hi?n t??ng th? cng th?n linh Tam ph? v?i t? cch l cc v? Th?n t? nhin ph h? cho m?a thu?n gi ho, nhn khang v?t th?nh (t? th?i v h?n l?o chi tai, phong ho v? thu?n; h?p c?nh h??ng thu?n - hi chi phc, v?t ph? nhn khang) l hai hnh th?c tn ng??ng khc bi?t. M?t ??ng l tn ng??ng c quy m t? l? mang t?m c? qu?c gia v m?t ??ng l tn ng??ng c quy m t? l? ? lng x. ?i?u ? ch?ng t? cho ??n giai ?o?n ny, dng th? Thnh M?u Li?u H?nh, c?ng nh? cc nghi th?c t? l? M?u v dng th? Th?n n??c, Th?n ??t, Th?n tr?i (Tam ph?) v?n l hai d?ng th?c th?c hnh nghi l? ring bi?t. V? sau Tam ta Thnh m?u c th? do nh?m l?n, ho?c ???c dn gian ?nh tro khi ni?m m thnh Tam ph? l ?? ??i ?ng m d??ng v?i m?t h? th?ng Tam ph? ny.
Nh? v?y, khi T? ch?c UNESCO cng nh?n th?c hnh nghi l? th? M?u Tam ph? l di s?n v?n ha phi v?t th? c?a nhn lo?i l cng nh?n h? th?ng th? M?u Li?u H?nh.
Trong cc hnh th?c t? l? thnh m?u Li?u H?nh d??i th?i x?a ngoi t? nam quan, n? quan cn t?n t?i m?t hnh th?c khc l nh?p ??ng Thnh m?u[5]. Nghi l? ny dung ch?a nhi?u l? th?c t?ng t?n t?i nhi?u trong dn gian t? tr??c ? bao g?m: nh?p h?n, ma bng, ht v?n m ? t?ng xu?t hi?n nhi?u trong cc cu?c ln ??ng t? l? cc n? th?n khu v?c mi?n Trung Vi?t Nam: ??n th? Qu? n??ng (? pha nam ??ng Tam Th?ch thu?c ph? Cam L? (tr?n Thu?n Ho/ Hu?); ??n th? Thnh m?u ? x Kim Kh/ V?nh l?c/ Thanh Ha.). V? gi tr? c?a th?c hnh nghi l? ny ti ? vi?t r?t k? trong sch Nghi l? ln ??ng l?ch s? v gi tr? v?y nn ch? xin tm l??c l?i nh? sau:
*Nghi l? ny c ngu?n g?c t? s? h?n h?p/ dung h?p c?a kh nhi?u y?u t?: T?c l?p thi (xc c?t/ nh?p h?n) v?n d? l?u truy?n trong dn gian t? r?t xa x?a ? Trung qu?c v c l? du nh?p vo Vi?t nam kho?ng th?i B?c Thu?c v l?u hnh trong dn gian v?i cc hnh th?c G?i H?n, Nh?p H?n, v? sau ???c s? d?ng trong th? M?u Tam ph? nh? m?t ph??ng cch ?? ti?p nh?n v?i linh h?nThnh M?u. Trong Ln ??ng cn du nh?p c? cc ?i?u th?c trong ma Bng th? th?n c?a ng??i Ch?m (do s? thu ha v?n ha Ch?m c?a ng??i Vi?t trong kho?ng th? k? X- XV) ?? r?i ??n th? k? XVIII khi Th? Thnh M?u Tam ph? th?nh hnh th nh?ng y?u t? ny ???c c?u thnh l?i m lm thnh di?n x??ng nghi l? ln ??ng nh? chng ta th?y ngy nay (? mi?n Trung VN x?a g?i l ti?c ht[6].
*Nghi l? ln ??ng x?a c?ng nh? nay ??u c nh?ng gi tr? ??c th v? nhi?u m?t nh?: l?ch s?, v?n ha, tn gio v y h?c. Trong th?c hnh nghi l? ln ??ng h?u bng l m?t hnh th?c di?n x??ng dn gian c s? tham gia c?a nhi?u y?u t? ngh? thu?t ??c s?c: ngh? thu?t bi?u di?n trang ph?c, m nh?c, ca t?, di?n xu?t ?ng vai cc l?i ca t? ht v?n ??u l nh?ng truy?n thuy?t, th?n tch, giai tho?i ??p ?? k? v? nh?ng l?ch s?, hnh tr?ng, cng lao c?a cc v? th?n. ? ph??ng di?n th?m m? tn gio th th?c hnh nghi l? ln ??ng l ?? v??n t?i thnh th?n/ nh?t th? v?i thnh th?n.
??c bi?t t? ph??ng di?n y h?c, khi th?c hnh nghi l? ln ??ng, cc ch? th? ??ng x?a (c c?n tnh ??c bi?t khc ng??i) ho?c cc Thanh ??ng nay (l ng??i nh?y c?m) khi ? vo khng gian tn gio, v?i tc d?ng c?a m nh?c, ch?t kch thch, mu s?c, h??ng l?a r?t c th? x?y ra tr?ng thi c?m xc ???c phng thch, cc huy?t ??o ???c khai m? m xu?t hi?n tr?ng thi h?ng ph?n ? tr??ng ?? cao. Ni cch khc trong tr?ng thi ln ??ng ho?t ??ng th?c y?u ?i v thu h?p giao di?n ho?t ??ng nh??ng ch? cho ho?t ??ng v th?c chi?m ?u th? m t?o ra tr?ng thi ngy ng?t. Khng hi?m tr??ng h?p cc ??ng c th? xu?t hi?n kh? n?ng tm linh; hay ch t c?ng t?o ra tr?ng thi h?ng ph?n khc th??ng trong v sau nghi l? khi?n nhi?u c nhn m?c cc ch?ng b?nh th?n kinh (tr?m nh??c ? cc th? h?ng c?m hay tr?m c?m) c th? kh?i b?nh[7]. ?i?m ??c bi?t ny c?a m?t s? c?n ??ng khi th?c hnh nghi l? ? t?o ra quy?n uy cho c nhn h? v?i vai tr ng??i trung gian (medium) v c?ng chnh l ?i?m m? c?a nghi l?. T? ?y d?n ??n s? ng? nh?n c?a nhi?u Thanh ??ng, v c?ng ko theo h? l?y khng t cho nh?ng ng??i cu?ng tn n?u nh? nh?ng Thanh ??ng c? tnh l?i d?ng th?c hnh nghi l? ?? ph?c v? l?i ch c nhn.
Tm l?i, l m?t th?c hnh nghi l? tn gio ??c ?o, nghi l? ln ??ng h?u bng ? khng ch? mang nh?ng thng ?i?p t? trong qu kh? ??n hi?n t?i m trong ch?c n?ng, vai tr c?a mnh di?n x??ng nghi l? ln ??ng khng ch? t?o ra nh?ng c? h?i thu h?p kho?ng cch gi?a th?n ng??i ?? v??n t?i nh?ng gi tr? th?m m? t?t ??p m v?i t?p h?p cc l? ph?c, nghi l? ln ??ng cn nh? m?t b?o tng s?ng v? v?n ha Vi?t Nam/.
Ti li?u tham kh?o:
Th? m?u Tam ph? x?a c h? th?ng ring ???c g?i l Tam ta thnh m?u (th? n? th?n Li?u H?nh v hai th? n?: Qu?nh hoa v Qu? hoa) ??u l nh?ng n? th?n c ngu?n g?c tin gi?i. Trong h? th?ng ny th? v? n? th?n ch? l Li?u H?nh v?i l?ch s? ra ??i kho?ng th? k? XVII XVIII v l v? n? th?n c?a c? dn th??ng m?i. V? th?n ny c s? tch l?u truy?n trong dn gian khc h?n cc th?n linh Tam ph? khc (th? ? cc vng sng n??c), b l con gi Ng?c hong, do ?nh v? chn ng?c b? ?y xu?ng tr?n gian ??u thai vo nh L Thi Cng t?i thn Thin B?n V? b?n. Cu?c ??i v huy?n k? v? ng??i ph? n? c ngu?n g?c tin gi?i ny di?n ra kh ph?c t?p v lin quan ch?t ch? ??n cc ??a danh: V? B?n ( Nam ??nh); Sng s?n Thanh Ha; V Ty H? (H N?i) lin quan ??n ba l?n b ??u thai xu?ng tr?n. L?n m?t lm con nh L Thi Cng, sau l?y ch?ng l ?o Lang; l?n hai t? xu?ng tr?n v? th?m cha m? v k?t hn v?i h?u sinh c?a ch?ng (ki?p ??u thai sau) v ln Ty H? (H N?i) x??ng h?a th? v?n v?i nho sinh; L?n 3 xu?ng tr?n m? qun bn hng ? khu v?c ?o ngang v n?y sinh cu?c ??i chi?n t?i Sng s?n v?i th? l?c c?a bt v? Kim c??ng do Ph?t b phi ??n[1] t? l?n th?t tr?n ny b quy y theo Ph?t. L? h?i th? b cha Li?u t?i Thin B?n v? b?n v ngay t? th?i Nguy?n ? l l? h?i c quy m c?p qu?c gia[2]. Trong dn gian khu v?c ny v?n g?i v? h? th?ng ny l Tam ta Thnh M?u (ho?c Thnh M?u tam ph?)[3], T?i Ph? Dy hi?n nay v?n cn hi?n di?n trong h?u cung ba ngi Tam ta Thnh M?u.
Cn H? th?ng Tam ph? th? ba v? nam th?n (Thin ??a Tho?i) c ngu?n g?c l cc v? th?n t? nhin khc ???c dn gian th? cng v th?c hnh t? l? t? r?t lu ??i tr??c ?y l m?t h? th?ng khc. ??n th? nh?ng v? th?n ny phn b? ch? y?u ? cc vng Duyn giang (ven sng, bi?n). Ngy nay v?n cn cc di tch ?: ??n th? quan Tam ph? (H?i D??ng); ??n th? Tam ph? (Hoi ??c, PhcTh?) v nhi?u ??a ph??ng khc n?a. Quy m th? cng cc v? th?n Tam ph? ny ch? ? cc c?p ?? lng x.
Nh? v?y c? hai h? th?ng ny ??u c nh?ng th?c hnh t? l? b?i dn ??a ph??ng nh?ng c quy m khc nhau v v?n kh?n khi t? l? c?ng khc nhau: c? th?
- V?n Kh?n cha Li?u: Cung duy Li?u H?nh, cng cha s?c phong Ch? Th?ng Ho Di?u ??i v??ng Ng?c ??ng h?. M?u nghi thin h?, m?c t??ng sinh linh. Sng S?n hi?n thnh, Thin B?n ging sinh. Ti dn h? qu?c, ging v? khu tnh; C?u chi t?t ?ng, l? b?n h? thnh.Th?n t? chi phc, c?ng h??ng an ninh .
- V?n kh?n Tam ph?: M? nin Nguy?t Nh?t, m? qun m? danh, c?n d? l? v?t th? - ph?m cung ti?n vu. Thin - ph? tn th?n b?o to?; ?i? - ph? tn th?n b?o to?; Thu? - ph? tn th?n b?o to?. Knh duy quy?n tham ch? t?; ho? di?u ti thnh.T? nhn hon ph- ti chi cng; nhu?n v?t h?p th - sinh chi ??c. Ng??ng k? ging gim; b?o h?u khang ninh. T? th?i v h?n l?o chi tai, phong ho v? thu?n; h?p c?nh h??ng thu?n - hi chi phc, v?t ph? nhn khang. Th?n ??ng b?t th?ng nguy?n v?ng chi ch. C?n t?u[4]
Nh? v?y, cho ??n ??u th? k? XX th hi?n t??ng th? cng M?u Li?u H?nh v?i t? cch l v? Thnh ph dn gip n??c (ti dn h? qu?c); ging phc, ging ho? (Th?n t? chi phc) v hi?n t??ng th? cng th?n linh Tam ph? v?i t? cch l cc v? Th?n t? nhin ph h? cho m?a thu?n gi ho, nhn khang v?t th?nh (t? th?i v h?n l?o chi tai, phong ho v? thu?n; h?p c?nh h??ng thu?n - hi chi phc, v?t ph? nhn khang) l hai hnh th?c tn ng??ng khc bi?t. M?t ??ng l tn ng??ng c quy m t? l? mang t?m c? qu?c gia v m?t ??ng l tn ng??ng c quy m t? l? ? lng x. ?i?u ? ch?ng t? cho ??n giai ?o?n ny, dng th? Thnh M?u Li?u H?nh, c?ng nh? cc nghi th?c t? l? M?u v dng th? Th?n n??c, Th?n ??t, Th?n tr?i (Tam ph?) v?n l hai d?ng th?c th?c hnh nghi l? ring bi?t. V? sau Tam ta Thnh m?u c th? do nh?m l?n, ho?c ???c dn gian ?nh tro khi ni?m m thnh Tam ph? l ?? ??i ?ng m d??ng v?i m?t h? th?ng Tam ph? ny.
Nh? v?y, khi T? ch?c UNESCO cng nh?n th?c hnh nghi l? th? M?u Tam ph? l di s?n v?n ha phi v?t th? c?a nhn lo?i l cng nh?n h? th?ng th? M?u Li?u H?nh.
Trong cc hnh th?c t? l? thnh m?u Li?u H?nh d??i th?i x?a ngoi t? nam quan, n? quan cn t?n t?i m?t hnh th?c khc l nh?p ??ng Thnh m?u[5]. Nghi l? ny dung ch?a nhi?u l? th?c t?ng t?n t?i nhi?u trong dn gian t? tr??c ? bao g?m: nh?p h?n, ma bng, ht v?n m ? t?ng xu?t hi?n nhi?u trong cc cu?c ln ??ng t? l? cc n? th?n khu v?c mi?n Trung Vi?t Nam: ??n th? Qu? n??ng (? pha nam ??ng Tam Th?ch thu?c ph? Cam L? (tr?n Thu?n Ho/ Hu?); ??n th? Thnh m?u ? x Kim Kh/ V?nh l?c/ Thanh Ha.). V? gi tr? c?a th?c hnh nghi l? ny ti ? vi?t r?t k? trong sch Nghi l? ln ??ng l?ch s? v gi tr? v?y nn ch? xin tm l??c l?i nh? sau:
*Nghi l? ny c ngu?n g?c t? s? h?n h?p/ dung h?p c?a kh nhi?u y?u t?: T?c l?p thi (xc c?t/ nh?p h?n) v?n d? l?u truy?n trong dn gian t? r?t xa x?a ? Trung qu?c v c l? du nh?p vo Vi?t nam kho?ng th?i B?c Thu?c v l?u hnh trong dn gian v?i cc hnh th?c G?i H?n, Nh?p H?n, v? sau ???c s? d?ng trong th? M?u Tam ph? nh? m?t ph??ng cch ?? ti?p nh?n v?i linh h?nThnh M?u. Trong Ln ??ng cn du nh?p c? cc ?i?u th?c trong ma Bng th? th?n c?a ng??i Ch?m (do s? thu ha v?n ha Ch?m c?a ng??i Vi?t trong kho?ng th? k? X- XV) ?? r?i ??n th? k? XVIII khi Th? Thnh M?u Tam ph? th?nh hnh th nh?ng y?u t? ny ???c c?u thnh l?i m lm thnh di?n x??ng nghi l? ln ??ng nh? chng ta th?y ngy nay (? mi?n Trung VN x?a g?i l ti?c ht[6].
*Nghi l? ln ??ng x?a c?ng nh? nay ??u c nh?ng gi tr? ??c th v? nhi?u m?t nh?: l?ch s?, v?n ha, tn gio v y h?c. Trong th?c hnh nghi l? ln ??ng h?u bng l m?t hnh th?c di?n x??ng dn gian c s? tham gia c?a nhi?u y?u t? ngh? thu?t ??c s?c: ngh? thu?t bi?u di?n trang ph?c, m nh?c, ca t?, di?n xu?t ?ng vai cc l?i ca t? ht v?n ??u l nh?ng truy?n thuy?t, th?n tch, giai tho?i ??p ?? k? v? nh?ng l?ch s?, hnh tr?ng, cng lao c?a cc v? th?n. ? ph??ng di?n th?m m? tn gio th th?c hnh nghi l? ln ??ng l ?? v??n t?i thnh th?n/ nh?t th? v?i thnh th?n.
??c bi?t t? ph??ng di?n y h?c, khi th?c hnh nghi l? ln ??ng, cc ch? th? ??ng x?a (c c?n tnh ??c bi?t khc ng??i) ho?c cc Thanh ??ng nay (l ng??i nh?y c?m) khi ? vo khng gian tn gio, v?i tc d?ng c?a m nh?c, ch?t kch thch, mu s?c, h??ng l?a r?t c th? x?y ra tr?ng thi c?m xc ???c phng thch, cc huy?t ??o ???c khai m? m xu?t hi?n tr?ng thi h?ng ph?n ? tr??ng ?? cao. Ni cch khc trong tr?ng thi ln ??ng ho?t ??ng th?c y?u ?i v thu h?p giao di?n ho?t ??ng nh??ng ch? cho ho?t ??ng v th?c chi?m ?u th? m t?o ra tr?ng thi ngy ng?t. Khng hi?m tr??ng h?p cc ??ng c th? xu?t hi?n kh? n?ng tm linh; hay ch t c?ng t?o ra tr?ng thi h?ng ph?n khc th??ng trong v sau nghi l? khi?n nhi?u c nhn m?c cc ch?ng b?nh th?n kinh (tr?m nh??c ? cc th? h?ng c?m hay tr?m c?m) c th? kh?i b?nh[7]. ?i?m ??c bi?t ny c?a m?t s? c?n ??ng khi th?c hnh nghi l? ? t?o ra quy?n uy cho c nhn h? v?i vai tr ng??i trung gian (medium) v c?ng chnh l ?i?m m? c?a nghi l?. T? ?y d?n ??n s? ng? nh?n c?a nhi?u Thanh ??ng, v c?ng ko theo h? l?y khng t cho nh?ng ng??i cu?ng tn n?u nh? nh?ng Thanh ??ng c? tnh l?i d?ng th?c hnh nghi l? ?? ph?c v? l?i ch c nhn.
Tm l?i, l m?t th?c hnh nghi l? tn gio ??c ?o, nghi l? ln ??ng h?u bng ? khng ch? mang nh?ng thng ?i?p t? trong qu kh? ??n hi?n t?i m trong ch?c n?ng, vai tr c?a mnh di?n x??ng nghi l? ln ??ng khng ch? t?o ra nh?ng c? h?i thu h?p kho?ng cch gi?a th?n ng??i ?? v??n t?i nh?ng gi tr? th?m m? t?t ??p m v?i t?p h?p cc l? ph?c, nghi l? ln ??ng cn nh? m?t b?o tng s?ng v? v?n ha Vi?t Nam/.
Ti li?u tham kh?o:
- Assagioli Roberto (1997), S? pht tri?n siu c nhn, Nxb Khoa h?c x h?i
- Tr?n M?nh C??ng (1999), Nh?n xt ??c ?i?m bi?n ??i th?c c?a tr?ng thi ln ??ng ? cc l? h?i vng Nam ??nh, Lu?n v?n Th.s chuyn ngnh tm th?n h?c.
- V? D?ng (1998), Tm l h?c tn gio, Nxb Khoa h?c x h?i.
- Ng V?n Doanh (2002), "?? c nh?ng ?i?u ma thing trong l? h?i Rijan?ga c?a ng??i Ch?m", Tc Nghin c?u ?ng Nam , (2).
- Ng V?n Doanh (2007), "Ma Bng trong l? va b Thin Yana", Tc Nghin c?u ?ng Nam , (7).
- Thi?n ?nh (1930) Nghi l? ph? Thng, t?p ch ?ng D??ng.
- Bi Quang Huy (2008), Tr?m c?m, Nxb Y H?c.
- Bi Quang Huy (2007), R?i lo?n lo u, Nxb Y H?c.
- Ph?m Th? Hi?n (2007), Tm hi?u cc hnh thi r?i lo?n c?m xc ? b?nh nhn ?i?u tr? n?i tr t?i vi?n s?c kho? tm th?n n?m 2005, Kho lu?n t?t nghi?p bc s? y khoa chuyn ngnh Tm th?n, ??i h?c y HN.
- Freud. S, C. Jung, E. Fromm & Roberto Assagioli (2002), Phn tm h?c v v?n ho tm linh, Nxb V?n ho thng tin.
- Nguy?n Ng?c Mai (2001), B??c ??u tm hi?u trang ph?c trong tn ng??ng th? m?u, Tc VHNT, s? 6
- Nguy?n Ng?c Mai (2000), Tm hi?u bi?u t??ng mu s?c trong tn ng??ng T? ph?, Tc Nghin c?u ?N . s 2
- Nguy?n Ng?c Mai (2009), M?ng x h?i c?a nh?ng c?n ??ng, Tc Nghin c?u Con ng??i. S? 3
- Nguy?n Ng?c Mai (2009), M?i lin h? gi?a ln ??ng (Vi?t) v ma Bng (ch?m) Tc Nghin c?u v?n ho. S? 2
- Nguy?n Ng?c Mai (2010), Ln ??ng ? chu th? b?c b?, v m?t s? v?n ?? ??t ra, Tc V?n ho ngh? thu?t, s? 6
- Nguy?n Ng?c Mai (2010), Nghi l? ln ??ng v m?i quan h? v?i nhm x h?i ??c th. Tc Nghin c?u Con ng??i. S? 3
- Nguy?n Ng?c Mai (2013) Tc ??ng c?a kinh t? th? tr??ng ??n th?c hnh nghi l? ln ??ng ? ??ng b?ng b?c b?, s? 351- 352 (thng 9- 10).
- Nguy?n Ng?c Mai (2013), Nghi l? ln ??ng l?ch s? v gi tr?, nxb VHTT.
- Nguy?n Ng?c Mai (4/2014), Ma l?a trong nghi l? ln ??ng. Tc Nghin c?u tn gio. S? 4
- Nguy?n Ng?c Mai (4/2014), Gi tr? c?a th? m?u & nghi l? ln ??ng trong b?i c?nh v?n ha x h?i VN, in trong sch Khoa h?c t? duy t? nhi?u ti?p c?n khc nhau, Nxb Tri th?c 2016
- Ng ??c Th?nh ( cb2014) ??o m?u v cc hnh th?c shaman ? Chu , Nxb Khoa h?c x h?i.
- T??ng Giang Th? (1934), Phong ho ??t H Thnh, Tc Nam phong (197)
- L H?u Trc (1971), Th??ng kinh k s?, Nxb V?n h?c.
- Nguy?n Vi?t (1984), Tm th?n h?c, Nxb Y H?c.
[1] ???c gi?i nghin c?u g?i l cu?c chi?n v?i n?i ??o trng
[2] Xem thm Nguy?n Ng?c Mai (2013) Nghi l? ln ??ng l?ch s? v gi tr?, Nxb VH tr
[3] Ch? ph? ? ?y ???c dng v?i ngh?a nh? m?t h? th?ng ??i x?ng v?i Tam ph? th? ba v? th?n Nam. Trong t??g quan t? ph? th ph? Li?u H?nh/ Ph? dy ( tn ??a danh hnh chnh) ?u?c st nh?p vo thnh T? ph?.
[4] Thi?n ?nh ( 1930) Nghi l? ph? Thng, t?p ch ?ng D??ng.
[5] Ngy nay chng ti g?i b?ng khi ni?m ln ??ng h?u bng.
[6] Xem thm L H?u Trc (1971) Th??ng Kinh K s?, Nxb v?n h?c, tr 19
[7] Xem thm: Nguy?n Ng?c Mai ( 2013) Nghi l? ln ??ng l?ch s? v gi tr?, Nxb VH, tr 341.
Ý kiến bạn đọc
Thư viện hình ảnh
Cc gi?i th??ng TS Nguy?n Ng?c Mai ? ??t ???c
1. Cc k?t qu? nghin c?u ???c p d?ng trong th?c ti?n TT Tn cng trnh Hnh th?c, quy m, ??a ch? p d?ng Th?i gian p d?ng 1 Nh?ng gi?i php qu?n l cai nghi?n v sau cai p d?ng trong qu?n l cai nghi?n t?i cc trung tm cai nghi?n c?a thnh ph? HN ?ang ti?n...
Báo thể thao và văn hóa phỏng vấn TS Nguyễn Ngọc Mai
Thăm dò ý kiến
Thống kê truy cập
- Đang truy cập10
- Hôm nay605
- Tháng hiện tại16,051
- Tổng lượt truy cập7,536,440