l m?t b?c n? l?u t?ng m?t th?i lm nghing ng? ph? cha, nh?ng Tuyn Phi ??ng Th? Hu? khng nh?n ???c nhi?u ng?i khen m ch? y?u ??i sau vit v? nng v?i nh?ng tr trch khng m?y thi?n c?m. Bi vi?t ny cung c?p cc t? li?u v cch nhn ?? ng??i ??c th?y r ng??i ??p Kinh B?c khng h?n nh? cc dng ? vi?t v? nng.
Cho ??n nay v?n ch?a c ti li?u no ni r ??ng Th? Hu? sinh n?m no, ch? bi?t ng??i ??p Kinh B?c m?t n?m 1783. ??ng Th? Hu? xu?t thn l c gi con nh nho ? lng Ph ??ng t?nh B?c Ninh (nay thu?c Gia lm ngo?i thnh H N?i). M?c d trong chnh s? ph phn v? nng r?t khe kh?t, nh?ng nhn dn qu h??ng nng l?i g?i tn nng thn th??ng: B Cha Ch, ?i?u ny ?t h?n c c?n nguyn.
Sinh ra trong m?t gia ?nh nh nho
[1], Hu? v?n d? thng minh, l?i ???c cha cho theo ?i nghin bt nn ng??i ??p lng Ph ??ng ? s?m b?c l? b?n l?nh v c quan st c?ng nh? bi?t r?t r ?u th? c?a mnh. ?y l nh?ng c? s? ??u tin khi?n t? thn Hu? ho?c gia ?nh v ng??i cha c ch? ngh?a v?ch ra cho nng m?t chi?n l??c s?ng v con ???ng ti?n thn x?ng ?ng l tm ??n ch?n l?u son gc ta ch?n kinh k.
R?t c th? thng qua cc m?i quan h? c?a gia ?nh, ??ng Th? Hu? ? ???c gi?i thi?u vo trong v??ng ph? c?a cha Tr?nh v?i vai tr th? t? c?t ?? c c? h?i di?n ki?n ??ng c?u trng. Thay ??i ??u tin trong ??i nng chnh l vi?c tr? thnh n? t? c?a Ti?p d? Tr?n Th? V?nh. Khi c? h?i ??n, v?i s? thng minh c?a mnh Hu? ? t?o ?n t??ng m?nh m? ngay t? l?n ??u tin xu?t hi?n. V ch? m?t l?n duy nh?t Hu? ???c l?nh b?ng m?t khay hoa ??n n?i cha ng?i, nng ? lm xiu lng qun t?. ?i?u ny xc nh?n l?i nh?n xt c?a ng??i x?a: ??ng Th? Hu? th?c s? l m?t giai nhn tuy?t s?c, khi?n cha nhn l m ngay. Hong L Nh?t th?ng ch quy?n m?t chp: M?t hm ti?p d? Tr?n Th? V?nh sai n? t? ??ng Th? Hu? b?ng m?t khay hoa ??n tr??c n?i cha ng?i, ? h? ??ng ny qu ? lng Ph? ??ng, m?t ph??ng my ngi v? ng??i m??i ph?n xinh ??p. Cha nom th?y r?t b?ng lng, bn t? thng v?i ?.
[2]. V? sau khi sinh ???c con trai, nng ???c phong ln hng phi v?i v? tr Tuyn Phi. Khng ch? ??p, ch?c ch?n ??ng Th? Hu? c?ng l m?t ng??i ??p s?c s?o, c t? duy ??c l?p v c l? chnh y?u t? ny ? khi?n Hu? ???c cha Tr?nh Sm r?t s?ng i. V? tr c?a Tuyn Phi ngy cng l?n trong lng cha Tr?nh Sm c?ng nh? trong tri?u th?n, nng khng ch? b? xa cc Phi t? cn l?i m cn tr? thnh ng??i tri k? bn cha v lun ???c cng Tr?nh Sm c?n k? n?i mn tr??ng c?ng nh? vi?c qun c?. V?i v? tr ny Tuyn Phi ? tr? thnh ci gai trong m?t c?a khng t cc c?u th?n c? ch?p v?i t? duy gia tr??ng v thu?c v? phe phi Ng?c Hoan v cc cung t?n khc. S?ng trong ph? cha xa hoa nh?ng Tuyn Phi v con nh? ba tu?i c?ng ph?i ??i m?t v?i r?t nhi?u m m?u v th? ?o?n mu?n hm h?i nng. Ngay c? khi Tr?nh Sm cn s?ng, nng c?ng g?p khng t kh kh?n c?ng nh? s? gim pha bi nh?, th?m ch cn l ci ?ch c?n ph?i lo?i b? c?a phe phi Ng?c Hoan v Tr?nh Tng. Sau s? bi?n Tr?nh Tng m?u ph?n, m? con ??ng Th? Hu? tr? thnh ?ng c? vin s? m?t trong vai tr m?u nghi thin h?. Thng 9 n?m
Nhm D?n (1782), Tr?nh Sm
m?t, Tr?nh Cn ???c n?i ngi cha, hi?u l
?i?n ? V??ng. Tuyn Phi tr? thnh V??ng Thi phi. M?c d ? ??ng c? lm cha nh?ng ?i?n ? V??ng cn qu nh? (4 tu?i) m?i chuy?n s?p ??t trong tri?u ??u do Tuyn Phi v A ph Huy Qu?n Cng Hong ?nh B?o. T?t y?u lc ny nng ph?i h?c cch t? v? v b?o v? con th? ? v? tr ngi cao b?n v?ng c?ng nh? qu?n tr? qu?c gia v?i bao m?i lo t? trong ph? cha l?n ngoi cung vua. ???c s? gip r?p c?a Huy qu?n Cng, v?i tr tu? s?c x?o, v kh? n?ng nhn nh?n con ng??i c?a mnh, ??ng Th? Hu? ? b?i ??p cho th? l?c c?a mnh kh v?ng vng, nh?ng khi Tr?nh Sm m?t th th?c s? ??ng Th? Hu? m?t h?n ch? d?a. B?t ??u t? ?y nng ph?i ??i ph v?i r?t nhi?u nguy c?. S? c? cho bi?t ?y c?ng l th?i gian r?t kh kh?n trong ngi v? c?a Tuyn Phi ??ng Th? Hu?. Trong ph? cha th cc phe phi v?n ch?a d?t, ngoi tri?u n?i th dn gian ??t v vu cho nng cu k?t tnh i v?i Huy Qu?n Cng, con nng l?i qu nh? v b?nh t?t th??ng xuyn; C?m v? qun g?c x? Thanh th t? ch? l ?u binh ?ang d?n thoi ha thnh kiu binh. Thn gi d?m tr??ng, ???ng xa v?n d?m, l?i trong th? quy?n l?c b? phn tn, v cng nhi?u m?i hi?m nguy, n?i lo mun ngn kh c th? m?t mnh xoay chuy?n, m?c d d?a vo Qu?n Huy, nh?ng d ti n?ng t?i ?u m?t mnh Qu?n Huy c?ng kh b? xoay s?. K?t c?c lo?n kiu binh n?m 1873 (ch? sau khi Tr?nh Sm ch?t m?t thng), Tr?nh Tng ???c ?m kiu binh h?p r??c ln ngi cha, Tr?nh Cn b? ph? tru?t xu?ng lm V??ng ?? v ging lm Cung Qu?c Cng, m?t th?i gian sau th qua ??i. Tuyn Phi b? tru?t ngi v b? D??ng Thi H?u tr? th hnh h? h?t s?c d man. V? sau nng b? ging xu?ng lm dn th??ng v ??a v? trng coi l?ng t?m c?a Tr?nh Sm ? Thanh Ha. Chnh t?i ?y, Tuyn phi ngy ?m than khc v ? t? v?n ch?t theo ch?ng trong ngy ??i k? cha Tr?nh Sm. M? nng ???c tng cch V?ng l?ng (l?ng Tr?nh Sm) m?t
d?m.
Cu?c ??i c?a tuyn phi ??ng Th? Hu? cho ??n nay cn r?t t t? li?u vi?t v? nng ngoi b? Hong L Nh?t Th?ng ch l chp nhi?u h?n c? nh?ng v?i t? duy phong ki?n, nh?ng dng chp v? ??ng Th? Hu? v?n cn kh nhi?u d?u ?n ??nh ki?n c?a t? duy coi th??ng ph? n?, nh?t l ph? n? ? ngi cao v l?i c nhan s?c. ??nh ki?n gi?i th??ng b? qua nh?ng y?u t? thu?c v? ti n?ng m h?u h?t ch? cho r?ng nh? s?c ??p m c ???c v? tr. M?c d ghi chp kh nhi?u chi ti?t v? ??ng Th? Hu? v c?c di?n nh cha th?i nng lm chnh cung, song cch nhn phi?n di?n v? ng??i ??p v?n cho th?y khng c s? khch quan trong nhn nh?n v ?nh gi. V?i t? li?u ny ??ng Th? Hu? hi?n ln nh? m?t ph? n? ??p v dng s?c ??p c?a mnh ?? lm khuynh ??o ph? cha, m?u thn ?o?t ngi chnh cung c?a Ng?c Hoan v tham gia vo ph? tru?t th? t? Tr?nh Tng ?? ?o?t ngi cha cho con mnh. Nhi?u tc gi? l?i cho r?ng Hu? chnh l ngu?n c?n khi?n cha b? b khng quan tm t?i v? chnh th?t l D??ng Ng?c Hoan; ph? tru?t ngi th? t? c?a Tr?nh Tng v ??a Tr?nh Cn con nng lm Th? t?; r?i s? l?ng hnh ngang ng??c c?a c?u em trai l ??ng M?u Ln v m?i l??ng duyn b?t h?nh qu?n cha Ng?c Hoa th m?i nguyn do ??u ?? d?n v? ??ng Th? Hu? l dung tngTh?m ch trong dn gian kinh thnh lc ? cn cho r?ng ?? c?ng c? v? tr c?a mnh sau khi ? hi?n vinh nh? con, nng tr? thnh chnh cung bung rm ?i?u hnh chnh s? c s? gip r?p c?a Qu?n Cng Hong ?nh B?o th ng??i ??p l?i thm m?t chuy?n th? phi n?a l c?p k v?i Huy Qu?n. S? nghi ng? trong tri?u n?i d?n ??n tai vch m?ch r?ng lan ra ch?n dn gian thnh Th?ng Long v ? ??t thnh v cho tr? con ht :
Tr?m quan c m?t nh? m?
?? cho Huy qu?n vo r? chnh cung
??c cn th gi? l?y tng
??c long cn gy cn mong n?i g.
(v dn gian K? ch?)
Ni chung trong quan ni?m c?a m?t vi th? l?c trong ph? cha lc b?y gi?, c?ng nh? cc s? gia ???ng th?i, Tuyn Phi gi?ng nh? m?t t?i ??. Cu?c s?ng ??y ??a oan ?c c?a nng ch?n thm cung b hi?m sau lo?n kiu binh do b? Ng?c Hoan tr? th khng ???c m?y ng??i th??ng xt. Cc v?n s?, s? gia, nh v?n ha dn gian, nh bin k?ch ??i sau c?ng khng m?y ng??i l?t l?i suy xt khch quan cho ng??i ??p ny. M h?u h?t c?n c? vo m?t vi nh?n ??nh c?a Hong L Nh?t Th?ng ch v t? li?u dn gian kinh thnh ?? vi?t v? ??ng Th? Hu?, ho?c d?ng l?i chn dung nng trong cc v? chnh k?ch v? th?i cha Tr?nh nh? ?m H?i Long tr nh?ng ?a ph?n v?n nghing v? ch trch nng ? dng s?c ??p ?? lm cha m m?n t? ? tm m?i cch ko b k?t ??ng thao tng quy?n l?c cho mnh v thanh ton cc phe phi ??i l?p, ?i?u ny th?t ch?a cng b?ng.
C?ng l ng??i ??p khuynh qu?c khuynh thnh nh?ng cu?c ??i v h?u th? suy xt v? Tuyn phi ??ng Th? Hu? khc h?n v?i D??ng Thi H?u, Nguyn Phi ? Lan, hay ch t d chnh s? lng qun th cc v?n s? ??i sau v?n ng?m ngi by t? thay cho Huy?n Trn ho?c An T? cng cha, cn ??ng Th? Hu?, s? ph?n c?ng nh? vai tr c?a nng trong ph? cha th? k? XVII ch?a bao gi? ???c l?t l?i, suy xt m?t cch khch quan.
V?y s? th?c v? nh?ng n?m thng s?ng trong cung c?m c?a ??ng Th? Hu? l ?u, nng c th?t s? l m?t yu tinh ch?n h?u cung v ??y mnh t?i l?i nh? v?y khng? hay c?ng ch? l m?t cch nhn m?ng ??m d?u ?n th?i ??i v? s? b?t l?c c?a cc ??ng nam nhi c?m quy?n ?? r?i ?? l?i ln ??u cc giai nhn c? tnh lm khuynh qu?c?.
C?ng l m?t giai nhn cng qu h??ng v?i ? Lan nh?ng n?u nh? t?o l?p s? nghi?p c?a mnh trong th?i bu?i thi bnh th?nh tr? nh? ? Lan th l?i ???c r?t nhi?u ng??i ??i sau bnh v?c, cn ng??i ??p lng Ph ??ng th cho ??n nay v?n b? ?ng ?inh b?i kh nhi?u ?i?u ti?ng. Th?c s? ??ng Th? Hu? c t?i l?i ??y mnh khng hay nng c?ng ch? l m?t n?n nhn c?a nh?ng tranh quy?n ?o?t t??c v s?ng trong th?i bu?i c?a nh?ng tao lo?n tranh ginh quy?n l?c m c?ng bu?c ph?i lm nhi?u chuy?n v r?i khng ki?m sot ???c tnh th?. Xu?t pht t? nh?ng c? li?u l?ch s?, v cch nhn tch c?c trn ph??ng di?n gi?i c?a h?u du? hm nay, v?i tinh th?n nhn v?n, trong bi vi?t ny chng ti c? g?ng khch quan nh?t trong khi vi?t v? tuy?t th? giai nhn ny.
Th? nh?t ph?i kh?ng ??nh ??ng Th? Hu? l m?t tuy?t th? giai nhn nh?ng r?t s?c s?o, tuy nhin khi ??c ti li?u m Hong L nh?t Th?ng Ch vi?t v? nng, cc tc gi? ??u dng t? ?. Khi ni?m ny v? sau ? chi ph?i thi ?? c?a nhi?u ng??i c?m bt. V? m?t t? v?ng, t? ?, ho?c th? hay ???c s? d?ng th?i hi?n ??i ?? ch? nh?ng ph? n? khng c ??c h?nh. C l? xu?t pht t? ?y m ngay t? khi ti?p c?n v?i nh?ng dng t? li?u v? Tuyn Phi ??ng Th? Hu? m?i ng??i ? c ngay m?t ??nh ki?n khng t?t ??p v? nng. Tuy nhin, c?n ni thm r?ng trong ngn ng? c?a ng??i Vi?t x?a t? th? l khi ni?m lt ?i cng v?i tn dng ?? ch? ph? n? ni chung. B Huy?n Thanh quan khi ph ??n vi?t ph cho con Nguy?n Th? ?o. Sau ny t? th? v?n ???c dng lm tn lt c?a con gi. V? sau t? th? d?n bi?n ng? ngh?a thnh mi?t th? nh? th? A, th? B ?? ch? nh?ng ph? n? khng c ph?m h?nh hay t?i ??. C?ng nh? v?y t? ? x?a kia l t? th??ng ?? dng ch? ng??i ph? n? ??p ch? khng mang ngh?a mi?t th?: ? ?o; ht ? ?o (ng??i ph? n? ??p lm ngh? ht ca); ? L Nng ? l m?t n? th?n c?a Vi?t Nam khi cn s?ng lm ngh? ca ht. Dn gian ng??i Vi?t v?n c cu lm ? th ng? m?t ln t?c l ng??i ph? n? ??p th c quy?n ng?ng cao ??u, c quy?n kh?ng ??nh ga tr? c?a ci ??p v ???ng nhin l c nhi?u ?u th?. Vi?c dng s?c ??p ?? t? ti?n c? mnh c?ng l chuy?n th??ng c?a cc hoa khi, trong cung vua, ph? cha x?a c?ng nh? nay c hi?m g cc b?c n? l?u nh? v?y. Khng ph?i ? Lan c?ng ? c cch xu?t hi?n tr??c m?t vua L Thnh Tng m?t cch ??c ?o v gy ?n t??ng ? sao. ? l cch t? gi?i thi?u mnh m?t cch ??c ?o v ch? nh?ng ph? n? thng minh m?i bi?t lm nh? v?y. Ngay c? Ng?c Hoan (l phi t? c?a Tr?nh Sm, m? ?ch c?a Tr?nh Tng) c?ng nh? ch? gi mnh l cung t?n c?a n v??ng Tr?nh Doanh ti?n c? nn m?i tr? thnh phi t? c?a Th?nh V??ng Tr?nh Sm, ?i?u ny cn thua Tuyn phi ??ng Th? Hu?, b?i m?t l? Tuyn phi t? mnh ti?n c? tr??c m?t cha ch? khng c?n nh? v? t?i ai.
?i?u th? hai ph?i kh?ng ??nh ngay r?ng ??ng Th? Hu? khng ph?i l ngu?n c?n khi?n Ng?c Hoan b? th?t s?ng b?i Ng?c Hoan ch?a bao gi? ???c cha Tr?nh Sm s?ng i th lm sao c chuy?n b? b? b. Ring ? chi ti?t ny khi vi?t cha Tr?nh Sm qu yu ??ng Th? Hu? ? b? r?i ng??i v? c? D??ng Ng?c Hoan
[3] c?a tc gi? V? Ng?c Khnh chng ti cho r?ng ng ? khng tra xt k? cng. Hong L Nh?t Th?ng Ch (NxbVh. trang 14) khi vi?t v? D??ng Ng?c Hoan cho bi?t chi ti?t nh? ch?, Thi phi (D??ng Ng?c Hoan) ???c kn vo lm cung t?n c?a Th?nh V??ng (t?c Tr?nh Sm), t? khi vo cung, nng v?n ngy ?m s?ng c qu?nh ? cho th?y r?t r nh? th?n th? ?? b??c vo ph? cha nh?ng ch?c ch?n Ng?c Hoan ch?a bao gi? ???c cha ?? m?t ??n, vi?c nh?n nng vo cung c l? c?ng ch? l m?t s? b?t bu?c, c? n? ho?c kh t? ch?i do cc quan h? ph?c t?p n?i ph? cha.
?i?u th? ba ph?i kh?ng ??nh l ??ng Th? Hu? ngoi kh? n?ng quy?n r? b?i s? h?p d?n c?a hnh th?, nng c?ng l ng??i ph? n? kh thng minh, c t? duy ??c l?p th m?i ???c cha Tr?nh Sm cho can d? vi?c qun c? tr?ng s?. Ch?c ch?n ban ??u c th? do cha yu qu m cho tham d?, nh?ng khi tham d? Tuyn Phi ? b?c l? r ti n?ng v tr tu? s?c x?o c?a mnh trong tham v?n tri?u chnh. ?t h?n nhi?u l?n t? v?n c?a nng khng ch? ?ng cha m cn th? hi?n r kh? n?ng n?m b?t tnh th? v xoay chuy?n tnh hnh. Chi ti?t ??ng Th? Hu? t? v?n cho cha Tr?nh Sm g?t ?i cc d? ngh? v? Qu?n Vi?p m dung n?p Qu?n Huy Hong ?nh B?o (l con r? c?a Qu?n Vi?p); l?i c? Huy ra tr?n th? x? Ngh? An ?? gi? gn b? ci pha Nam l m?t quy?t ??nh ?ng ??n. Khi bi?t Qu?n Huy b? gim pha khi?n cha nghi ng?, chnh Tuyn Phi ? gip Huy thot ???c n?n l?n. Sau ? l?i dung n?p Huy quay tr? l?i kinh thnh v m?c d r?t c th? Tuyn Phi bi?t Qu?n Huy t?ng ra m?t Tr?nh Tng v?i m?t tr?m l?ng vng v m??i t?m ?o?n Nam Kinh lm l? y?t ki?n
[4] th?t b?i nh?ng Tuyn Phi v?n dng Hong ?nh B?o khi v? t??ng tr?n m?c ny bi?t tm ??n nng. V?n ?? khng ch? l hnh vi Qu?n Huy dng c?n nh c? c?a qu?n Vi?p ???c s?a sang ?? dng lm t? dinh cho v??ng t? Cn m th?c s? Tuyn Phi r?t bi?t nhn xa trng r?ng v nhn th?u r ti n?ng c?a Qu?n Huy v bi?t b? ?i ci nh? ?? thu n?p Qu?n Huy vo th? l?c c?a mnh. ?i?u ny cho th?y th?c s? Tuyn phi l ng??i c ti trong nhn nh?n v dng ng??i, cho d m?c ?ch ? l g.
?y l l do Hu? tr? thnh phi t? ??ng ??u c?a Cha v v??t xa c? cc hng cung phi cn l?i. Trn th?c t? chnh Hong L Nh?t Th?ng Ch cho bi?t cha Tr?nh lc b?y gi? l Th?nh V??ng: l ng??i c?ng r?n, thng minh quy?t ?on, sng su?t, tr tu? h?n ng??i c ?? ti v? v?n l?n v, ? xem kh?p kinh s?, bi?t lm v?n lm th?. Sau khi ln ngi cha t? b? h?t k? c??ng trong tri?u ??n chnh tr? trong n??c, h?t th?y ??u ???c s?a ??i; bao nhiu t??ng gi?c, ??ng ngh?ch ??u l?n l??t b? d?p tan. Cha c ci ch mu?n lm b ch?, no di?t gi?c Tr?n Ninh, no ph b?n Cng Ch?t, qun nh cha ? ??n, khng ch? no l khng th?ng, b?n ph??ng yn ?n, kho ??n ??y ??
[5] . Nh?ng thng tin ny cho th?y r rng cha Tr?nh Sm c?ng l m?t tay anh hng lun c ch kh v c suy xt ch? khng ch? l k? ti?m ngi xong x?nh ch? bi?t ?n ch?i xa s?. Bn c?nh ? vi?c thay ??i h?t k? c??ng, tri?u chnh cho th?y ?y l m?t v? lnh ??o hon ton c chnh ki?n v khng d? b? thao tng. M?t ng??i ?n ng nh? v?y m khi ?em m?i vi?c bn b?c v?i m?t ng??i ph? n? v lun cho ng??i ph? n? ? can d? vo vi?c qu?n tr? ??t n??c ch?ng t? ng??i ph? n? ? ?t khng th??ng. T? c?n c? ny c th? kh?ng ??nh r?ng Tuyn Phi c?ng l m?t ph? n? thu?c di?n ?n b d? c m?y tay. Do ? khng th? ni r?ng ??ng Th? Hu? ch? dng nhan s?c c?a mnh ?? thao tng Tr?nh Sm. S? th?c v? vi?c ??ng Th? Hu? ???c nh cha yu qu, ni g c?ng nghe v h? c vi?c g l cha c?ng bn v?i nng, Hong L Nh?t th?ng ch chp r?t chi ti?t: T? ? Th? Hu? ngy cng ???c nh cha yu qu, ? ni g cha c?ng nghe v h? c vi?c g l cha c?ng bn v?i ?. R?i ? ???c ? chung m?t n?i v?i cha, y nh? c?p v? ch?ng nh th??ng dn. Xe ki?u, qu?n o c?a ? c?ng ??u ???c s?m s?a h?t nh? ?? dng c?a cha
[6]. Thng tin ny l?i cng kh?ng ??nh ngoi vi?c ???c cha tin yu, Tuyn phi cn r?t ???c cha Tr?nh Sm tn tr?ng, coi tr?ng. ?i?u ny ? th?y r ngay c? khi Tuyn Phi khc m nm vin ng?c d? quang xu?ng ??t v ni sao cha n? tr?ng c?a khinh ng??i nh? v?y ? khi?n cha ph?i ch?u nhn v ?i?u ch?nh hnh vi. Vi?c cha tm nhi?u cch d? dnh cho nng vui lng ?? lm lnh quan h? gi?a hai ng??i cng cho th?y r rng Tuyn Phi c m?t v? tr khng nh? trong tm tr Tr?nh Sm. Ch? c tnh yu, s? tn tr?ng ng??i ph? n? mnh yu m?i khi?n ng??i ?n ng nh? Tr?nh Sm h?t lng yu m?n v hy v?ng l?n lao v? ??a con nh? Tr?nh Cn l k?t qu? c?a tnh yu ?y.
?i?u ny ? ???c minh ch?ng b?ng hnh vi sau khi cha nh? cho ??i (n?m 1777, nin hi?u C?nh H?ng th? 38) cha Tr?nh Sm ? t? l?y tn mnh h?i nh? ?? ??t cho con. S? ki?n cha l?y hai cu s?n xuyn anh d?c, h h?i t chung (kh thing sng ni t? l?i, s? t?t ??p c?a h? bi?n ?c nn) v?a ?? chc phc cho con v?a lm ?? thi h??ng n?m ?y c?ng chnh l th? hi?n ??c mong, k v?ng v? ng??i con v ??ng th?i c?ng mu?n dng ti c?a cc v?n s? trong n??c ?? ng?i ca m?i tnh c?a mnh v chc phc cho con trai. Ph?i m?t ng??i ch?ng v cng h?nh phc, ng??i cha yu v k? v?ng v? con r?t l?n m?i c th? lm nh?ng vi?c nh? v?y: T?o ra d?u ?n l?ch s? ?? hun ?c ch kh c?a con trai mnh!. Th?m ly nh? con, sinh ???c hong nam, ??ng Th? Hu? ???c cha phong lm Tuyn Phi u c?ng l l? th??ng.
Khng t? ra ph? lng, c?t cch c?a v??ng t? Cn d??i s? d?y d? c?a cc A B?o do cha ch? ??nh v s? ch?m sc, hy v?ng c?a Tuyn Phi ? t? ra r?t thng minh d?nh ng? v c c?t cch c?a b?c ?? v??ng. Sch c? chp lc v??ng t? Cn ??y tu?i, t??ng m?o khi ng, ??y ? khc h?n ng??i th??ng. ??n khi bi?t ni, v??ng t? Cn ??i ?p gy g?n, c? ch? khng khc g ng??i l?n. M?i khi cc quan v?n v vo th?m v??ng t? ti?p ?n v?i dng b? nghim ch?nh. C ng??i cch hng n?m m?i g?p v??ng t? v?n nh? r h? tn k? lai chuy?n c? vanh vch. Cha sai quan t? Hn lm vi?n lm bi t?ng m??i su ch? ?? vin A B?o d?y truy?n mi?ng cho v??ng t?. V??ng t? ch? nghe qua m?t l??t l ??c thu?c. Th?y v?y cha cng qu v??ng t? b?i ph?n
[7].
Tuy nhin, c?ng ti li?u ny c dng c?ng do ?, Th? Hu? m?i ng?m c mu?n c??p ngi Th? t? v ng??i ??i sau c?ng c? bm vo chi ti?t ny m ?? di?t cho Th? Hu? t?i c??p ngi Th? t? cho con v tm cch hm h?i Tr?nh Tng (lc ? ch?a ? ngi Th? t?) e r?ng ch?a ?? c? li?u tho? ?ng. R?t ti?c sau ny nhi?u tc gi? th?i nay khi vi?t v? ??ng Th? Hu? c?ng khng tra xt ??y ?? m?i nguyn do nn khi vi?t v? Tuyn phi ??ng Th? Hu? v?n c? m?t cch t? duy ??nh ki?n r?ng ng??i ??p x? B?c ? th? mnh xinh ??p ???c cha yu chi?u ? lm khuynh ??o tri?u ?nh: Cha Tr?nh Sm v qu yu ??ng Th? Hu? ? b? r?i ng??i v? c? D??ng Ng?c Hoan, ngay c? Tr?nh Tng, con trai do Ng?c Hoan sinh ra ??n tu?i v?n khng ???c l?p lm Th? T?
[8]; t? ?i?n Wipkia m? c?ng vi?t v? b nh? sau: K? t? ?, m?t m?t b b m?t sai thu?c h? thn tn, s?m t?i thu d?t ?? m?i chuy?n x?u vu cho Tr?nh Kh?i; m?t khc, b lin k?t v?i Huy Qu?n cng
Hong ?nh B?o ?? cng m?u s?.
C? cho r?ng v ???c yu qu c? m? v con, Tuyn Phi ng?m c mu?n ngi Th? t? v? con mnh th ?i?u ? c?ng l l? th??ng c?a t?t c? bao b m? yu con, nh?t l khi th?y ngi v? Th? t? ch?a ???c ??nh. Nh?ng t? vi?c c nh?ng suy ngh? nh? v?y ??n khi bi?n thnh hi?n th?c l c? m?t qu trnh ch? khng h? ??n gi?n, nh?t l trong mi tr??ng lun c tranh ginh quy?n l?c ch?n h?u cung. Th?c s? Tuyn phi c l ngu?n c?n c?a m?i chuy?n th c?ng c?n ph?i khch quan v?i m?i thng tin c?a s? c? khi vi?t v? Tr?nh Tng ng??i anh cng cha khc m? c?a Tr?nh Cn.
Th? t? Tr?nh Tng cn c tn khc l Kh?i, l con trai c?a cha Tr?nh Sm v phi t?n D??ng Ng?c Hoan. Nh?ng vi?c Tr?nh Tng ra ??i hon ton do m m?u c?a m? ch? khng ph?i l k?t qu? c?a tnh yu. Nh? ? bi?t m?c d ? nh? ch? gi m Ng?c Hoan tr? thnh phi t? nh?ng Ng?c Hoan khng h? ???c Tr?nh sm yu qu: t? khi vo cung, nng v?n ngy ?m s?ng c qu?nh. B?ng m?t ?m nng n?m m? th?y v? th?n ?em cho t?m ?o?n v? ??u r?ng v ?em vi?c ny chia s? v?i v? quan h?u c?n chuy?n mn tr??ng c?a cha l Kh Trung H?u; Hm sau, cha cho v?i cung t?n Ng?c Khoan vo h?u, Kh Trung H?u ? c? gi? lm nghe l?m ??a ngay thi phi Ng?c Hoan ??n. Th?y nng, cha c v? khng thch, nh?ng ? cht g?i ??n, khng n? ?u?i ra. Sau ? cha g?i Kh Trung H?u vo trch m?ng. Kh Trung H?u ci ??u t? t?i, ?o?n thu?t r ??u ?ui chuy?n thi phi n?m m? cho cha nghe. Cha c?ng nn l?ng khng ni sao c?
[9] sau ?m ? Ng?c Hoan c mang sinh ra Tr?nh Tng.
Cc thng tin ny cho th?y cho d c khch quan ??n m?y th v?n ph?i kh?ng ??nh r?ng Ng?c Hoan ? dng m?u m?o ?? ???c ti?p c?n v?i cha. Cu chuy?n gi?c m? c?ng ch? l huy?n h?c, th?m ch l m?t th? ?o?n chnh tr? kh ph? bi?n th?i x?a nh?m tn vinh v? tr c?a mnh b?ng cch m??n oai th?n quy?n. ???ng nhin, vi?c Ng?c Hoan mua chu?c v? quan Kh Trung H?u ?? ng ny c? tnh ?nh tro m Khoan thnh Hoan ?? ??a nng vo h?u cha c?ng l m?t th? ?o?n chnh tr?. N?u khng ph?i v k? ho?ch b?ng m?i cch ph?i n?m gi? quy?n l?c n?i ph? cha, li?u Ng?c Hoan c b?ng m?i cch ?? ti?p c?n Tr?nh Sm hay khng, vi?c c con trong duy nh?t m?t l?n n i v?i cha ch?c ch?n c?ng l m?t khu trong c? m?t k?ch b?n hon thi?n ??n t?ng chi ti?t nh? c?a b v vin ho?n quan. T? ? cho th?y s? ra ??i c?a Tr?nh Tng l m?t m m?u c?a Ng?c Hoan ch? khng ph?i l k?t qu? c?a m?t tnh yu th?c s?. ? ?i?m ny Tr?nh Tng khc h?n Tr?nh Cn. ?i?u ny c?ng cho th?y Thi Phi Ng?c Hoan v? t? cch ??o ??c c?ng khng c g l cao qu h?n Tuyn phi ??ng Th? Hu?, th?m ch cn l ng??i r?t c m m?u chnh tr? trong vi?c b?ng m?i cch ?? gi? v? tr ngi cao nh?t trong h?u cung. Th?c t? ny khi?n Tr?nh Sm khng h? vui v? v hi lng, nh?ng v c?ng l con mnh nn ng ?? hai m? con yn ?n, nh?ng trong thm tm Tr?nh Sm khng h? c mu?n l?p Tng lm Th? t?. Chi ti?t ngy sinh Tr?nh Tng, cha c khng vui, cc quan v?n v vo chc m?ng, cha l?y c? r?ng ??a con ?y khng ph?i l v? c? ?? ra, t? ch?i khng nh?n l?i m?ng
[10] ? cho bi?t r?t r v? tnh c?m c?a Tr?nh Sm v?i ??a con ra ??i ngoi mu?n, v v?y ngay c? khi Th? t? Tng ? l?n, dung m?o r?t khi ng m cha c?ng ch?ng yu chi?u g m?y
[11].
Cu chuy?n khng ch? d?ng ? ? ??n khi Tr?nh Tng 12 tu?i theo l? th??ng ph?i ra ? ?ng cung nh?ng cha v?n khng h? ?? ??ng ??n chuy?n ? m cn b?t Th? t? ph?i ??n ? nh ring c?a quan A B?o l Hn Qu?n Cng (Nguy?n ??nh). Nh? v?y ngi ?ng cung v?n b? tr?ng, nh? c ch? ng??i khc ??n n?m Tr?nh Tng 18 tu?i theo l? c? Th? T? ?ng ???c m? ph? ring, nh?ng cha c?ng khng h? ?? ??ng ??n, nh? th? l ng??i n?i ngi v?n ch?a ??nh
[12]. ?i?u ny cho th?y m?c d Tr?nh Tng ???c sinh ra trong m?t m m?u n?i ngi v gi? quy?n l?c ?? c? tnh ??a Tr?nh Sm vo th? ? r?i nh?ng trn th?c t? cha Tr?nh Sm khng h? c l?p Tr?nh Tng lm Th? T?. V v?y khng th? ni r?ng Tuyn Phi ??ng Th? Hu? ? ? th? ???c yu chi?u m tranh ?o?t ngi Th? t? cho con mnh. Trong khi ? t? khi v??ng t? Cn ra ??i, Th? t? Tng c r?t t?c b?c, ch? s? mnh khng ???c l?p lm cha. Th? t? cng v?i b?n gia th?n l m?y tn h?u Th? Th?, Th?m th?nho sinh ?m Xun Thu v tn xu?t thn t?p l?u V?nh V? ngy ?m bn m?u, lo l?ng khng bi?t nn lm th? no
[13] khi b?nh c? c?a cha Tr?nh Sm ti pht nguy k?ch b?n ti t? li?n khuyn Th? t? (Tr?nh Tng) ng?m ng?m s?m s?a binh kh, chiu m? d?ng s?, m?t mai trong cung x?y ra chuy?n ch?ng lnh th c? vi?c ?ng ch?t c?ng thnh, gi?t qu?n Huy v b?t gi? hai m? con Th? Hu? khi?n v??ng t? Cn khng th? ln ngi cha. M?t khc bo cho hai tr?n Ty, B?c ?em qun vo kinh b?t p cc ??i th?n ?? d?ng Th? t? ln ngi cha. Th? t? nghe theo v phao ln r?ng mnh s?p ???c l?nh ?em qun vo ?nh mi?n nam, r?i l?i sai ng??i bo ng?m cho Kh Trung H?u (v? ho?n quan ? c? tnh d?n Ng?c Hoan vo h?u cha), giao m?t ngn l?ng b?c cho nho sinh ?m Xun Th? ?? ?i phn pht cho b?n tay chn ?i mua s?m v? kh. Ti?p ? Th? t? m?t bo cho cc vin tr?n th? ? hai tr?n Ty, B?c, chiu t?p d?ng s?
[14].
Nh? v?y l trong khi ??ng Th? Hu? ch?a h? c nh?ng ??ng thi g th Tr?nh Tng ? chu?n b? ??y ?? cc ph??ng n v ln k? ho?ch b?t gi?t m? con nng. Khng may cho Tr?nh Tng, cha Tr?nh Sm kh?i b?nh v m?i vi?c ? b?i l?. S? ki?n ? di?n ra vo thng tm n?m canh t (1780).
S? vi?c binh bi?n ny ? ???c giao cho Ngh?a Phi H?u L Qu ?n tra xt v lm r s? tnh. B ??ng c?a Tr?nh Tng c ba ??i th?n ??u ph?i m?t m?ng: Kh Trung h?u, Tun Sinh H?u (Nguy?n Kh?c Tun), Nguy?n Qu?c Tu?n (thu?c h? c?a Kh?c Tun) b? n chm, ring Tr?nh Tng b? tru?t xu?ng lm con t, tr?n ??i gi? ??o lm ti v b? qu?n thc ng?t trong m?t ngi nh ba gian trong ph? cha. Thi?t t??ng s? vi?c ? r rng nh? v?y, trong x h?i c? t?i m?u ph?n ngh?ch l t?i khi qun, nh?ng cha ? n? tnh ru?t th?t m ging Tng xu?ng lm con t tr?n ??i gi? ??o lm ti, c?ng l nhn nh??ng. S? vi?c ? qu r rng mnh lm thn ch?u, ? ?y t? li?u l?ch s? c?a dng h? Ng Th g?n nh? khng c c?m tnh v?i Tuyn Phi ??ng Th? Hu? nh?ng nh?ng t? li?u ny cho th?y vi?c Tr?nh Tng b? ph? tru?t khng h? c lin quan g ??n ??ng Th? Hu?. ?? Tr?nh Tng v Ng?c Hoan cn s?ng trong v??ng ph? ?y c?ng l ?i?u cho th?y so v?i ? Lan khi thanh ton cc phe phi ??i l?p c?a Th??ng D??ng th Tuyn phi ??ng Th? Hu? v?n ch?a quy?t li?t b?ng.
Bn c?nh ? s? c? v m?t s? tc gi? ??u c ph phn Tuyn Phi ra s?c ko b k?t ??ng v?i Qu?n Huy Hong ?nh B?o ?? m?u thn ?o?t ngi cha. V?y s? th?c nhn cch Qu?n Huy nh? th? no, Hong L Nh?t Th?ng Ch ghi chp r?t r r?ng v? t??ng ny l?i l ng??i ? t?ng ???c cha giao cho th?ng l?nh qun ??i c?a Qu?n Vi?p vo ?ng ? tr?n Ngh? An ra s?c tiu di?t tr?m c??p, c?m ??i ti?n, tr?n p c??ng ho, ng?n ch?n vi?c ki?n co, lm cho trong h?t r?t th?nh v??ng. Huy l?i thu dng nh?ng k? anh ti, ??t ra lm nhi?u ch?c liu thu?c
[15] ?i?u ny cho th?y th?c s? Qu?n Huy c?ng l m?t tay h?o hn v c th?c ti, trong khi ? ng??i gip r?p d??i tr??ng c?a Tr?nh Tng l?i l m?y tn h?u v nh?ng k? xu?t thn t?p l?u nh? V?nh V?. Cng b?ng m ni v?y th nhn cch c?a ai m?i ?ng ph?i nhn nh?n l?i ?y?. Li?u m?t ng??i nh? Ng?c Hoan, Tr?nh Tng v?i nh?ng hnh vi m hai m? con h? ? lm ?? thu tm quy?n l?c trong ph? cha ngay c? khi Tr?nh Sm cn tr? v, v?i kh? n?ng suy xt c?a Tr?nh Sm th d c khng thin v? Tuyn Phi, li?u nh?ng ng??i ny c ?ng ?? l?p lm Th? t? n?i ngi cha v Ng?c Hoan c ?ng ?? tr? thnh m?u nghi thin h? hay khng ch?c ai trong chng ta th?i ny ??u bi?t r cu tr? l?i.
S? ki?n khi Tr?nh Sm l?p V??ng T? Cn lm th? t? v Thnh M?u thi tn (m? Tr?nh Sm) can ng?n v c mu?n ph?c h?i ngi v? cho Tr?nh Tng, Cha Tr?nh Sm ? r?t minh b?ch tr? l?i: tn Tng v?i tn Cn ??i v?i m? l chu, nh?ng ??i v?i ti l con, ng??i x?a ? ni bi?t con ch?ng ai b?ng cha. Ti c?ng ch?a ??n n?i m l?n, v? ch?ng tri?u ?nh bn b?c chung nh? th? ch? c?ng ch?ng ph?i v ti yu ??a con nh? m by ??t ra vi?c ny. M? h ch?ng bi?t r r?i sao. Nay n?u khng s?m ??nh r ng??i n?i ngi, b?n ti?u nhn ?m ra dm nom mong ch?, ti e tai h?a s? x?y ra ??n lc no khng bi?t. Hu?ng h? ngi bu c?a thin h? c?t ph?i giao ph vo tay ng??i x?ng ?ng. ? coi tn x lm tr?ng, th d?u con ?? ra c?ng khng ???c t? ti; l? no ti l?i dm t? ti v?i ??a con nh?? N?u nh? cu?i cng b?nh c?a Cn khng kh?i, th th l?p Cn qu?n Cng (t?c Tr?nh B?ng, anh em con ch con bc v?i Tr?nh Sm), tr? l?i dng chnh cho nh bc, ch? khng th? no giao cho ci th?ng Tng b?t hi?u, ?? n lm h?ng c? nghi?p c?a t? tin
[16].
Nh? v?y b?n thn D??ng Ng?c Hoan v Tr?nh Tng v?n d? ? khng ph?i l ng??i m Tr?nh Sm c coi tr?ng v cho k? nghi?p. Ch?a k? n?u ?em so snh cch hnh x? c?a Tuyn Phi v D??ng Ng?c Hoan l?i cng cho th?y r nhn cch c?a hai ng??i ph? n? ny. Khi Tng b? ph? tru?t lm con t, trong ti li?u ???ng th?i khng th?y ghi ?i?u g v? s? gim pha xc xi?m hay th?a c? m??n gi b? m?ng c?a Tuyn Phi ??ng Th? Hu?. M?c d b? qu?n thc nh?ng Tr?nh Tng v?n s?ng an lnh v D??ng Ng?c Hoan c?ng khng th?y c chi ti?t no l cho bi?t b ph?i ch?u v? theo con hay b? Tuyn phi nhn c? h?i tr? th. Ng??c l?i khi Tr?nh Tng dng l? h?p kiu binh lm ph?n ph? tru?t Tr?nh Cn con nng th s? ph?n Tuyn Phi ? b? Ng?c Hoan tr? th h?t s?c tn t?. Nhn ch?ng ???ng th?i m t? l?i cho Nguy?n H?u Ch?nh bi?t nh? sau: Khi cha nh? b? b?, Thi phi (t?c D??ng Ng?c Hoan) sai ng??i b?t Tuyn Phi ??n tr??c m?t mnh, k? t?i r?i bu?c Tuyn Phi ph?i l?y t?. Tuyn Phi khng ch?u l?y. Thi Phi bn sai hai th? n? ??ng km hai bn, nu tc Tuyn Phi r?p ??u xu?ng ??t. Nh?ng Tuyn Phi v?n nh?t ??nh khng ch?u l?y, m c?ng khng ni n?a nh?i. Thi phi gi?n qu, ?nh ??p m?t h?i, nh? n??c b?t vo ??u vo m?t r?i ?em giam vo nh H? t?ng ? v??n sau. T?i ?y Tuyn Phi b? lm tnh lm t?i c?c k kh? s?
[17]. S? vi?c ny cho th?y Thi Phi Ng?c Hoan th?t s? c?ng ch? l ng??i ph? n? h?p hi v ??y ?? k?. N?u khng c ng??i ng?m gip ?? ?em cu chuy?n v? ?? th? cng ? l?ng Th?nh ??c (l?ng an tng Tr?nh Sm) nt m?n th c l? ??ng Th? Hu? ? b? Ng?c Hoan hnh h? t?i ch?t. Nh?ng chi ti?t ny cho th?y nhn cch c?a Ng?c Hoan c?ng ??y r?y nh?ng t? v?t, b khng ch? l ng??i ph? n? ??y m m?u toan tnh v?i cu?c hn nhn c?a mnh m cn l m?t ph? n? nh? nhen, v cay ??c. M?t l?n n?a cng kh?ng ??nh ???c r?ng gi?a hai ng??i ph? n? c con trai ?? th?a k? ngi bu lc b?y gi? l Ng?c Hoan v ??ng Th? Hu? th s? l?a ch?n c?a Tr?nh Sm l hon ton sng su?t, ch? ti?c c? tr?i khng h?p.
Trong khi ? thi th??ng c?a ng??i ph? n? c ti n?ng, ???c lnh ??o tin dng th??ng t khi ???c cc ??ng my ru th?a nh?n ho?c b? b?i mc, dm pha ?? k?; ph? n? thng minh xinh ??p ???c vua yu, cha gi? th??ng b? cc phi t?n khc ghen ght ng?m hm h?i th tri?u ??i no c?ng c. Suy cho cng Qu?n Huy, Tuyn Phi ??ng Th? Hu? c?ng ch? l n?n nhn c?a m?t l?i t? duy ki?u ti?u nng bon chen, ch?t h?p ch? bi?t ??n quy?n l?i c?a c nhn, xa h?n l dng h? ch? khng bi?t ??t l?i ch c?a qu?c gia dn t?c ln trn. Ci kh thanh minh, kh bnh v?c cho hai ng??i ? ch? Tuyn Phi c th? ch?a ?? ti n?ng hay khng c ?? th?i gian ?? thi th? ti n?ng nh? ? Lan v d??i tr??ng nng c?ng cn thi?u r?t nhi?u nhn s? c ti gip r?p. Qu?n Huy m?c d ? h?c ???c php dng binh gia truy?n c?a Qu?n Vi?p, ???c cc t??ng t r?t s? ph?c. Huy l?i kho c?t ??t nhn ti, nn cc tay ho ki?t ??u vui lng ch?u sai khi?n, c cng ph ???c qun ??nh, ti?ng t?m m?i ngy m?t l?y l?ng
[18] nh?ng c l? ng thch h?p trong vai tr m?t t??ng dng binh ngoi tr?n h?n l trong vai tr m?t Thi s? bi?t qu?n tr? nhn s? v x?p x?p chnh s? n?i tri?u n?i, v v?y m?c d h?t lng gip r?p ??ng Th? Hu? v ?u cha nh?ng khng cho li n?i chnh s?. ? l ch?a k? ??n t? duy th?i ??i lc b?y gi? khi m cc quan h? s?n xu?t, quan h? x h?i theo l?i tam c??ng ng? th??ng ? b?c l? nhi?u b?t c?p. S? kh ?? c th? so snh Qu?n Huy v?i L th??ng Ki?t, L ??o Thnh ? t?ng ph t Nguyn Phi ? Lan nh?ng th?c s? tri?u chnh d??i th?i L v th?i vua L - Cha Tr?nh c?ng l hai giai ?o?n r?t khc nhau. N?u nh? th?i L l th?i c?a m?t tri?u ??i ?ang r?t th?nh tr? v?i th? ?i ln, quy?n l?c t?p trung vo m?t m?i. Trong khi ? d??i th?i c?a ??ng Th? Hu? th cc th? l?c chnh tr? ? ?ng ngoi lc b?y gi? cn ?ang r?t phn tn, lng ng??i khng bi?t ng? v? vua hay theo cha, nhi?u nhn s? gi?i giang v?n khoanh tay ??ng nhn th?i th? v?n v? h?n l nh?y vo cu?c ?? gp ph?n xoay chuy?n tnh hnh. ?ng trong th cha Nguy?n lun tm c? h?i ?? ph?n cng l?i Th?ng Long. Tri?u ?nh nh L tuy l b nhn nh?ng l?i v?n c v? tr nh?t ??nh trong lng dn chng Th?ng Long v nhi?u nhn s? ?n l?c vua L tri?u tr??c; Tr?nh Sm m?t s?m, Tr?nh Cn l?i qu nh?, ph? cha lc b?y gi? qu nhi?u phe phi, m? con Tr?nh Tng v?n cn ?, c?m v? binh xu?t thn vng Thanh Ngh? c nhi?u cng lao, ???c ?u i thnh ra kiu binh v nh?n php n??c thnh th? ra ??ng Th? Hu? ? th?t b?i trong s? nghi?p chnh tr? c?a mnh, m?c d b??c kh?i ??u ? ?i ?ng ???ng v kh sun x?.
Bn c?nh ? nhn cch, ??o ??c v nh?ng hnh vi cn r? ngng ngnh c?a ??ng M?u Ln (em trai ru?t c?a Tuyn Phi) n?u ?ng nh? ghi chp c?a dng h? Ng Gia V?n Phi th th?c s? ?y l ?i?m b?t l?i cho nng. Vi?c ??ng M?u Ln ? vo th? ch? ???c s?ng i m gy nhi?u chuy?n cn r? v ??o, th c?ng khng ph?i l chuy?n hi?m x?a nay trong l?ch s?, th?m ch t? ny v?n hi?n di?n ??y r?y trong x h?i hi?n ??i ngy nay. Nh?ng th?c s? ? l do Tuyn Phi dung tng hay M?u Ln chnh l ?i?m y?u c?a nng (m?c d n?u so snh gi?a ??ng M?u Ln v D??ng Khung l em ru?t c?a D??ng Ng?c Hoan th c?ng l k? chn l?ng ng??i g?n cn). Trong m?t gia ?nh ai c th? ??m b?o cc nhn cch gi?ng nhau, ?i?u ? c ngh?a s? tha ha c?a M?u Ln u c?ng c th? l v??t ra ngoi kh? n?ng ki?m sot cu? ??ng Th?. S? chp nng ch? duy nh?t xu?t hi?n m?t l?n bao bi?n cho M?u Ln ? l l?n xin cha tha ch?t cho M?u Ln khi h?n ra tay gi?t S? Trung l v? s?, h?u c?n qu?n cha Ng?c Lan ch? khng h? th?y cc gi chp v? vi?c nng dung tng cho M?u Ln lm b?y. N?u l chng ta li?u c ai c th? khoanh tay ??ng nhn em trai ru?t c?a mnh ch?t d??i l??i g??m c?a ch?ng mnh?. Vi?c M?u Ln ???c cha n? Tuyn Phi m tha m?ng nh?ng v?n b? ??y ?i bi?t x? c?ng cho th?y r?ng nng c?ng hon ton th?a nh?n v ch?p nh?n vi?c em trai mnh b? x? ph?t n?ng. ?i?u ?ng ti?c ? ?y l Tuyn Phi ? khng k?p th?i ng?n ch?n nhi?u hnh vi c?a em trai mnh v ?? sng su?t ?? nh?n ra ? l v?t c?n l?n trn b??c ???ng chnh tr? c?a mnh. ? ?i?m ny cho th?y Tuyn phi c?ng v?n ch?a v??t qua ???c thi th??ng nhi n? trong cc quan h? c?t nh?c tnh thm c?a gia ?nh, dng h? Vi?t.
? ngi chnh cung ch?a ??y ngy, Tr?nh Sm qua ??i trong tay nng, Tr?nh Tng th?a c? xi gi?c qun c?m v? gy bi?n, Qu?n Huy thi?u kinh nghi?m trong vi?c n?i tr?, l?i cao ng?o ch? quan khinh xu?t, d?n ??n lo?n bi?n kiu binh khi quan ti Tr?nh Sm cn qun n?i ph? cha. ?m kiu binh Thanh Ngh? ? h nhau ??p ph ph? ?? c?a anh em Qu?n Huy. Ph? cha m?t phen ??u r?i mu ch?y, th?i vng son c?a Tuyn Phi v ?u cha ch?m d?t. Sau khi anh em Qu?n Huy b? kiu binh gi?t h?i, Tuyn Phi v ?u cha ph?i m?t phen khi?p hi trong ?m lo?n qun. ??ng Th? Hu? ph?i thay ??i trang ph?c n?p trong h?u cung, cc gia th?n c?a cha nh? c?ng ??u ch?y tr?n h?t c?, ring Qu?n Di?m b? cha nh? lnh ?i n?i khc, t? s?m ??n t?i khng ???c ?n g cha nh? go khc nheo nho. Ma? ??n ?m Thnh M?u sai ng??i ?i tm Th? Hu? v cha nh? v? cung cho thay qu?n o v ?n u?ng, cha nh? v qu s? hi nn khng ?n u?ng ???c b?nh tnh cng n?ng
[19] ring ng??i ??p ??ng Th? Hu? r?i vo tay D??ng Ng?c Hoan v k?t c?c l nng b? hnh h? d man, cu?i cng t? st ch?t trong ngy gi? ch?ng n?m 1784.
Cu?c s?ng quy?n l?c c?a Tuyn Phi ??ng Th? Hu? ? khp l?i sau lo?n bi?n kiu binh n?m 1782 s? ph?n nng v? sau, sch C??ng M?c c?ng c chp t dng, nh?ng ??i th? v?n theo tinh th?n c?a Hong L Nh?t Th?ng ch. V? sau khng ai nh?c t?i n?a v l?ch s? v?n phn xt nng c?n c? trn nh?ng trang vi?t c?a dng h? Ng Gia V?n Phi nh?ng c?ng khng c m?t ai ??i sau vi?t cho nng nh?ng dng khch quan nh?t. Khng th? ni Tuyn Phi hon ton oan ?c trong m?i chuy?n, nh?ng qu? th?c v?i nh?ng t? li?u c?a dng h? Ng Th, ??ng Th? Hu? khng h?n l ng??i ?n b ??y m?u m x?o quy?t. Nng ch? l ng??i bi?t yu v ???c yu. M?c d?u c?ng c nh?ng tham v?ng chnh tr? nh?ng khng ph?i b?ng cch l?y xc ??i ph??ng ch?t thnh b?c thang b??c t?i ngi cao cho mnh. S? th?t b?i c?a Tuyn Phi c?ng l s? th?t b?i c?a nh?ng t? duy chnh tr? b?ng b?t v thi?u nh?ng y?u t? c? b?n c?a thin th?i, ??a l?i, nhn ha. T? t?t ??nh c?a xa hoa, ng??i ??p Kinh B?c r?i xu?ng ?y su c?a s? cay ??ng. Ci ch?t c?a Tr?nh Sm v s? thi?u kinh nghi?m trong chnh tr??ng c?a nng v qu?n Huy ? ch?m d?t hon ton th?i vng son c?a ng??i ??p khuynh thnh. S? b?c nh??c, b?t ti c?a Tr?nh Tng, Ng?c Hoan v ?m qu?n th?n y?u km c?ng ? khi?n ?m kiu binh lm lo?n c? Kinh thnh. C l? ch?a bao gi? chnh s? t?i Th?ng Long l?i r?i ren nh? v?y. ? c?ng l nh?ng d?u hi?u bo tr??c s? m?t k? c?a ch? ?? qun ch? chuyn ch?. S? ph?n c?a ??ng Th? Hu? ch? c th? l?y hai cu th? c?a T? Nh? m c?m thn:
?au ??n thay ph?n ?n b
L?i r?ng b?c m?nh c?ng l l?i chung.!
(Nguy?n Du Ki?u)
Ti li?u tham kh?o:
- Ng Gia v?n Phi (1974) Hong L Nh?t Th?ng Ch, Nxb V?n h?c.
- Qu?c s? qun tri?u Nguy?n (bin so?n1856- 1881, Vi?n s? h?c d?ch 1957 1960, ?n b?n ?i?n t? 2001), Khm ??nh Vi?t s? thng gim c??ng m?c, chnh bin. Nxb Gio d?c 1998.
- Nguy?n Ng?c Mai (2016) Ph? n? Th?ng Long H N?i, Nxb H N?i.
- Amanach ng??i m? v phi ??p (1990) Nxb v?n ha,
- ?inh Cng V? (2012), Chuy?n tnh vua cha hong t?c Vi?t Nam, Nxb Ph? n?
- Vi?n Hn lm KHXHVN UBND t?nh H?ng Yn (K? y?u h?i th?o 2015) Linh nhn Hong Thi H?u v khu di tch ??n Ghnh, th? tr?n Nh? Qu?nh, Huy?n V?n Lm, T?nh H?ng Yn.
- Nhi?u tc gi? (1985), V??n k? trong ph? cha, Nxb HN
[1] Trong ti li?u vi?t v? ??ng Th? Hu?, V? Ng?c Khnh vi?t nng l c gi qu ma l khng ?ng
[2] Ng Gia v?n phi (1984),
Hong L nh?t th?ng ch, Nxb VH, tr 12
[3] V? Ng?c Khnh (1990),
??ng Thi Hu? (? 1783) in trong sch
Ng??i m? v phi ??p, Nxb VH tr 89.
[4] Ng Gia v?n Phi (1984),
Hong L nh?t Th?ng ch, Nxb VH, tr 19.
[5] Ng Gia v?n Phi (1984),
Hong L Nh?t th?ng ch, Nxb VH, tr 12.
[6] Ng gia v?n Phi, s? d, tr 12
[7] Ng gia v?n phi,
Hong l nh?t th?ng ch, Nxb v?n h?c, tr 14.
[8] V? Ng?c Khnh, ??ng Th? Hu?, bi vi?t trong sch ng??i m? v phi ??p
[9] Ng gia v?n Phi, s? d tr 14
[10] Ng gia v?n Phi, s? d tr 15
[11] Ng gia v?n Phi, s? d tr 15
[12] Ng gia v?n Phi, s? d tr 16
[13] Ng gia v?n pha, sdd, tr 18
[14] Ng gia v?n Phi, s? d tr 20 - 24
[15] Ng gia v?n phi, sdd, tr 18
[16] Ng gia v?n phi, s? d, tr 32- 33.
[17] Ng gia v?n phi, s? d, tr 95- 96
[18] Ng gia v?n phi, s? d, tr 18
[19] Ng gia v?n Phi, s? d, tr 53