Trang web c� nh�n c?a TS Nguy?n Ng?c Mai - Vi?n Nghi�n c?u T�n gi�o

Tri?t l� nh�n sinh trong  t�n ng??ng th? c�ng H�ng V??ng

* Th? c�ng H�ng V??ng ? Vi?t Nam l� m?t di?n tr�nh l?ch s? truy t�m v? c?i r?
            Th? c�ng H�ng v??ng cho ??n nay ?� tr? n�n qu� quen thu?c v?i ng??i Vi?t Nam, v?n ?? kh�ng ch? l� kh?p n?i c� ng??i Vi?t Nam sinh s?ng ??u c� ??n th? vua H�ng m� c? VN ?� c� ng�y gi? t?. ???c coi l� ng�y qu?c gi? n�n to�n d�n ???c ngh? ng�y l? k? n�y ?? h?i h??ng t�m linh v� th?p n�n t�m h??ng quy h??ng v? c?i r?. Tuy nhi�n, th? c�ng H�ng v??ng c� t? bao gi? v� khi n�o th� t�n g?i H�ng v??ng tr? th�nh t�n ch�nh th?c trong h?ng s? v?n h�a Vi?t Nam th� kh�ng ph?i ai c?ng r�.
Chi?m l?nh m?t kho?ng th?i gian kh� d�i h?n 2000 n?m d?ng n??c (t? 2879 � 258 Trcn), nh?ng c�c th�ng tin v? tri?u ??i H�ng v??ng v� c�c vua H�ng th?c s? ch? d?a v�o truy?n thuy?t v� m?t s? c? li?u huy?n tho?i d�n gian c�n s�t l?i ? khu v?c quanh n�i Ngh?a L?nh (Ph� Th?). H�ng v??ng c� th�n th?, s? nghi?p th? n�o v?n l� nh?ng kh?ang tr?ng c�n c?n nhi?u ki?n gi?i. Ng??c d�ng l?ch s? c�c t�i li?u ch�p v? H�ng V??ng s?m nh?t ch? th?y trong �L?nh nam ch�ch qu�i� v� �Vi?t ?i?n u linh� v?i nh?ng th�ng tin c�n ph? nhi?u m�u s?c huy?n ho?c. V? sau trong m?t v�i b? s? ch�nh th?ng �??i vi?t s? k� to�n th?� th?i ??i H�ng V??ng c?ng ???c bi�n ch�p nh?ng ch? ??a v�o ph?n ngo?i k?, sau n�y trong �Vi?t Nam s? l??c� c?a Tr?n Tr?ng Kim th� ph? h? H�ng v??ng m?i ???c bi�n ch�p th�nh �h? H?ng B�ng� t??ng ??i r� r�ng nh? sau:
Th?n n�ng
?? Minh (ch�u ba ??i c?a th?n N�ng) + V? N?
 
                                                                  ?? Nghi: vua ph??ng B?c     L?c t?c: vua ph??ng Nam
                                                                                                 
                                                                                       ?? Lai
                                                                     �u c?                 +           S�ng l�m (l?c Long qu�n)
 

B?c tr?m tr?ng: H�ng V??ng l� con c?

  
 

          Theo ph? h? n�y th� H�ng V??ng l� d�ng d�i c?a Th?n N�ng v� l� ng??i ?� l?p n�n nh� n??c V?n Lang, ?�ng ?� ? Phong Ch�u. ?� c?ng l� th?i k? k�o d�i t? v?n h�a Ph�ng Nguy�n � ?�ng S?n (theo ph�n k? kh?o c? h?c). V?i h�nh th�i kinh t? n�ng nghi?p c?n v� n�ng nghi?p n??c, c? d�n V?n lang ch�nh l� ch? nh�n c?a v?n minh s�ng H?ng. Do ?� t? t�n gi�o ??n v?n h�a, l?i s?ng, n?p ngh?, t? duy ??u h�nh th�nh tr�n n?n t?ng n�ng, ng? nghi?p. Ng�y nay nh?ng m?t m� v?n h�a c?a th?i ??i n�y v?n t?n t?i ?�y ?� trong c�c l? m?t c?a c�c l? h?i v�ng Trung du v� ??ng b?ng ch�u th? B?c b? v� tr�n nh?ng d?i hoa v?n c?a tang tr?ng ??ng hay trong k� ?c c?a ng??i M??ng.
Th?c t? cho ??n nay ngo�i c�c t? li?u kh?o c? h?c v� m?t s? t? li?u d� s? ?� n�u ? tr�n th� v?n ch?a c� t? li?u th�nh v?n n�o bi�n ch�p v? th?i k? h?n 2000 n?m n�y c?a c�c tri?u ??i vua H�ng. Nh?ng H�ng v??ng v� nh� n??c V?n lang v?n ???c kh?ng ??nh v� t?n t?i v?ng b?n trong l�ng ng??i d�n Vi?t Nam. T�m th?c con L?c ch�u H?ng v?n l� ni?m t? h�o c?a tri?u tri?u ng??i d�n ??t Vi?t. ?i?u n�y cho th?y � th?c d�n t?c v� m?t ni?m ki�n tin s�u s?c c?a nhi?u l?p th? h? Vi?t Nam x?a c?ng nh? nay. V?n ?? l� truy?n thuy?t, th?n tho?i qua l?ng k�nh ni?m tin t�n gi�o ?� tr? th�nh l?ch s? hay d?u t�ch v? c�c vua H�ng c�n l?u d?u trong nhi?u m?t m� c?a v?n h�a d�n gian, d�n t?c h?c, kh?o c?� ?? ?? s?c thuy?t ph?c cho s? hi?n di?n c?a m?t th?i k? �Th??ng c? th?i ??i�[1]
  Trong h?i th?o khoa h?c v? �kinh ?� V?n Lang� do Vi?n nghi�n c?u l?ch s? t? ch?c th�ng 12/ 1994 t?i th�nh ph? Vi?t Tr� - Ph� Th?[2], ?� cho th?y kh�i ni?m Kinh ?� ch? l� m?t c�ch hi?u ch?a th?c t? t??ng v? kh�i ni?m � ?�ng ?� ? V?n Lang� c?a c�c nh� nghi�n c?u l?ch s? sau n�y. Trong c�c t�i li?u c?a c�c nh� l�m s? th?i trung ??i, nguy�n v?n s�ch L?nh Nam Ch�ch qu�i  ch? ch�p ??n gi?n m� ch�nh x�c l� H�ng v??ng �??n ? ??t Vi?t Tr�. Nh? v?y �??n ?� l� kh�i ni?m ho�n to�n kh�c v?i �?�ng ?��. Trong khi ?�ng ?� l� d?n th?ng ??n c�ch hi?u � kinh ?�� (???c hi?u kh�ng ch? l� n?i vua ? m� c�n c� c? c?u tr�c v� di?n m?o c?a m?t th�nh th? - ?? ?� c? ??i v� trung c? c? ?i?n nh? v?n th??ng th?y ph? qu�t trong l?ch s? Ch�u �u, Ch�u �, c?ng nh? ? Trung Qu?c v� ??i Vi?t sau n�y)[3]. Trong khi ?� n?i m� vua H�ng ??n ?  (Vi?t Tr�) th?c ra ?� ch? l� ch? khu v?c sinh s?ng c?a c�c vua H�ng, gi?ng nh? c�c �Ch?, Chi?ng� c?a  Cun ? ng??i M??ng v� � ch�u M??ng� c?a � a Nha (? ng??i Th�i). ?�y c?ng l� l� do kh�ng t�m th?y d?u hi?u c?a th�nh qu�ch, cung ?i?n t?i n?i ?�y. C?ng nh? v?y H�ng v??ng l� kh�i ni?m c� ngu?n g?c t? ?�u? Ph?i ch?ng ngay t? khi kh?i nghi?p c�c th? l?nh n�y ?� c� danh x?ng vua H�ng?
Nghi�n c?u c?u tr�c x� h?i M??ng c?a Cuisinier nh?ng n?m ??u th? k? XX v� nghi�n c?u c?a Tr?n T? sau n�y cho th?y trong x� h?i M??ng c� t?ng l?p qu� t?c v?i t�n g?i Lang, Cun. C?ng trong b�o c�o khoa h?c c?a m�nh gi�o s? L� V?n Lan ?� cho bi?t: H�ng l� kh�i ni?m b?t ngu?n t? Cun/ Khun/ Khu � rung (ch? ng??i ??ng ??u b? l?c, b? t?c) v� ???c bi?n �m th�nh H�ng, ???c ph�ng ng??c v� gh�p th�m v�o ch? ( v� ngh?a ) V??ng (vua) ? th?i Trung c? m� th�nh H�ng v??ng[4]. Trong m?t t�i li?u kh�c c?a B�nh Nguy�n L?c[5] c?ng cho bi?t ng??i M??ng g?i c�c t� tr??ng c?a h? l� P� Khul[6]. ?�y l� kh�i ni?m ch? ng??i ??ng ??u b? t?c v� c�n ???c g?i d??i c�c t�n Khun Ch??ng/ Tr??ng ? nhi?u khu v?c c? tr� c?a c? d�n B�ch Vi?t[7]. V� v?y ta th?y kh�i ni?m Khun Ch??ng/ Ch??ng/ Tr??ng th??ng ???c d�ng ri�ng ?? g�n cho h? c?a nh?ng c� nh�n thu?c t?ng l?p tr�n, t?ng l?p qu� t?c[8]. Th?c ch?t H�ng v??ng l�c b?y gi? l� nh?ng qu�n ch? b? l?c ?ang tr�n ???ng ho?c m?i h�nh th�nh qu�n ch? nh� n??c. Ch? V?n Lang c?ng l� m?t c�ch g?i v? m?t c?ng ??ng t?c ng??i c� t?c v?, x?m m�nh ? Vi?t Nam, ngo�i ra �Lang� c�n c� ngh?a ch? �con ng??i, ng??i ?�n �ng� [9], . Nh? v?y, cho d� ngu?n g?c c?a  H�ng v??ng m?, t? th? n�o v?n ch? ra r?ng ?�y l� nh�n v?t ??ng ??u � th? l?nh c?a b? l?c Vi?t/ Vi?t Th??ng/ L?c Vi?t th?i b?y gi?, v� b? l?c ?� � th?c m?t c�ch r� r�ng v? c?ng ??ng t?c ng??i c?a m�nh. M??i t�m ??i H�ng v??ng c?ng l� con s? ??c l? ch? s? chuy?n giao quy?n l?c l?u truy?n qua nhi?u ??i Cun/ Khun ? khu v?c Phong Ch�u v� m? r?ng ra c�c khu v?c xung quanh. Khi quy?n l?c chuy?n giao t? H�ng qua Th?c th� ng??i Vi?t Nam l�c b�y gi? ?� c� s? h?p nh?t hai b? l?c T�y �u (g?c T�y � Th�i) v� L?c Vi?t th�nh m?t kh?i th?ng nh?t ?? c�ng ??i ph� v?i s? b�nh tr??ng v? ph??ng Nam c?a ?? ch? T?n ph�a B?c. Truy?n thuy?t �c?u ch?a cheng v�a� (ch�n ch�a tranh vua) c?a ng??i T�y v?n c�n l?u r� d?u ?n c?a c�c cu?c tranh gi�nh c?a c�c th? l?c ??a ph??ng ?? ?i ??n h?p nh?t d�n t?c. ?� l� l� do m� huy?n tho?i, truy?n thuy?t v? H�ng v??ng, Th?c v??ng tr? th�nh ?i?m ch?t trong t�m th?c nhi?u t?c ng??i tr�n ??t Vi?t Nam.
*Th? c�ng H�ng v??ng c� t? khi n�o?
N?m 1372 H�n l�m vi?n h?c s? H? T�ng Th?c l� ng??i ??u ti�n ??a c�c vua H�ng v?i t? c�ch l� m?t nh�n v?t l?ch s? v�o ch�nh s? trong t�i li?u �Vi?t Nam th? ch�. S�ch Vi?t s? l??c (so?n 1377) ch�p v? H�ng v??ng d?ng n??c V?n Lang nh?ng v?i t? c�ch nh? m?t ph�p s? t�i gi?i th�u t�m ???c quy?n l?c c�c b? t?c ?? tr? th�nh v? th? l?nh t?i cao c?a b? l?c. N?m 1435 �D? ??a ch� c?a Nguy?n Tr�i ?� nh?c ??n H�ng v??ng theo th? t?ch ??i Tr?n nh? m?t ni?m t? h�o d�n t?c. D??i th?i L� Th�nh T�ng (1460 � 1497) ng�i ?� cho l?p Ng?c Ph? H�ng v??ng v?i t�n g?i ??y ?? l� �ng?c ph? c? truy?n v? 18 ??i th�nh v??ng tri?u H�ng�. T? ?� vi?c th? c�ng H�ng V??ng tr? th�nh ch�nh th?ng. Sau n�y ??n ??i Nguy?n c�c vua Nguy?n c?ng r?t l?u t�m ??n khu di t�ch ??n H�ng v� t�n ng??ng th? c�ng H�ng v??ng. N?m 1874 Vua T? ??c l?nh cho t?ng ??c Tam tuy�n Nguy?n B� Nghi x�y d?ng l?ng H�ng v??ng ngay c?nh ??n Th??ng, n?m 1917 d??i tri?u Kh?i ??nh b? l? c?ng ch�nh th?c g?i c�ng v?n ph�i quan h�ng t?nh c?a Ph� Th? l?y ng�y 10 � 3 �m l?ch h?ng n?m ?? c? h�nh qu?c t?, c�c quan l?i ph?i m?c ph?m ph?c l�n ??n H�ng thay m?t to�n d�n c�ng t?[10]. N?m 2007, qu?c h?i, nh� n??c Vi?t Nam ?� c�ng nh?n l?y ng�y 10 th�ng 3 �m l?ch ch�nh th?c l� ng�y gi? c�c vua H�ng. Bi?u t??ng linh thi�ng c?a d�n t?c tr? l?i hi?n di?n ch�nh th?c trong v?n b?n nh� n??c, trong vui m?ng c?a l�ng d�n. C?ng t? ?�y l? h?i c� t�nh c�ch ??a ph??ng tr? th�nh ng�y ??i l? c?a qu?c gia.
Khu di t�ch ??n H�ng ban ??u t?i n�i Ngh?a L?nh (ph� Th?) v? sau lan t?a t?i c�c ??a ph??ng kh�c nh? l�ng C? T�ch (Hy C??ng), ?�nh Tr?o (th? tr?n H�ng s?n) v� c? th? lan r?ng tr�n c? n??c. ??n n?m C?nh h?ng th? 24 (1763) d??i th?i L� Trung H?ng c? n??c c� 73 l�ng th? H�ng V??ng v� ??u l� nh?ng l�ng x� n?m trong v�ng kinh ?� V?n lang[11], th� hi?n nay ??n th? H�ng V??ng ?� lan r?ng ra c? n??c ( L�m ??ng, B� R?a � V?ng t�u; Th�nh ph? HCM, v� C� mau, th?m ch� c? khu v?c c� b� con Vi?t ki?u sinh s?ng ? n??c ngo�i. Theo th?ng k� cho ??n nay tr�n c? n??c c� 1417 di t�ch th? H�ng v??ng v� c�c nh�n v?t li�n quan ??n th?i ??i n�y[12]. S? lan r?ng c?a t�n ng??ng ?� cho th?y vi?c th? c�ng H�ng V??ng ?� ???c to�n d�n ch?p nh?n v� th?c s? t�n ng??ng n�y dung ch?a m?t � ngh?a tri?t l� nh�n sinh cao c?, n� kh�ng ch? kh?c v�o t�m kh?m con ng??i Vi?t Nam v? ngu?n g?c gi?ng lo�i ??p ?? ( l?c h?ng) m� c�n c� t�c d?ng ??c th�c nh�n t�m quy v? m?t ngu?n c?i: qu?c t? H�ng V??ng.
*Tri?t l� nh�n sinh trong th? c�ng H�ng V??ng
Th? c�ng H�ng v??ng n?m trong m?ch ngu?n v?n h�a Vi?t: th? c�ng t? ti�n v� ng??i c� c�ng v?i n??c l� m?t trong nh?ng th? ?ng x? c?a ng??i Vi?t Nam x?a v� nay. N?u nh? trong gia ?�nh, t�ng t?c vi?c t? t? t? ti�n l� nh? ?n sinh th�nh (ph?c b?n ph?n th?y) v�  l?u truy?n n�i gi?ng (v?nh truy?n t�n th?ng)� v� c?ng l� th? hi?n �m?i d�y li�n h? gi?a ng??i s?ng v� ng??i ch?t kh�ng h? b? ??t ?o?n�  th� ? quy m� qu?c gia, d�n t?c th? c�ng vua t? ch�nh l� s? th? hi?n ? chi?u k�ch ?ng x? gi?a hi?n t?i v� qu� kh?, l� c�ch ?? t? l�ng ng??ng m?, ghi nh? c�ng lao c?a h? v� c?ng l� c�ch t?t nh?t ?? l?u truy?n l?ch s? d?ng n??c cho mu�n ??i con ch�u v? sau. Vi?c th? c�ng H�ng v??ng v� truy t�n qu?c t?, qu?c gi? kh�ng ch? nh?m ??c th�c nh�n t�m t? quy v? m?t c?i m� c�n l� s? th? hi?n c?a �� th?c v?n h�a qu?c gia� trong ?� �� th?c v? l�nh th? v� bi?u t??ng qu?c gia�[13] l� v� c�ng quan tr?ng.
Th? c�ng H�ng v??ng g?n li?n v?i c�u chuy?n v? c?p ?�i ti�n � r?ng c�n th? hi?n ni?m ki�u h�nh v? c?i ngu?n cao qu� c?a t? ti�n v� �kh�t v?ng v??n l�n trong t�m th?c Vi?t c?�[14], v� c?ng t? ?�y m� ng??i Vi?t truy?n t?ng ??n m�i v? sau nh?ng h�nh t??ng ??p ?? ??y d?ng kh� v� c?ng r?t ??i linh thi�ng c?a linh v?t ??ng ??u trong t? linh: R?ng. ?i?u n�y kh�ng ch? ph?n �nh n?ng khi?u th?m m? cao c?a ng??i Vi?t c? m� c�ng v?i �c s�ng t?o v? b?c tr?m tr?ng c�n cho th?y t�m t? t�nh c?m, mong mu?n tr?m s�ng ??u ?? v? m?t d�ng, ngh�n c�nh nh�nh ??u c�ng c?i r? m� th?ng h?p t�m linh v� ?o�n k?t 54 t?c ng??i. ? ?� tinh th?n gia t?c, t�nh ngh?a ??ng b�o, coi nhau nh? anh em ???c kh?ng ??nh kh�ng ch? ? y?u t? c�ng huy?t th?ng, c�ng m?t b?c m� c�n l� s?n ph?m c?a m?i quan h? th?n b� do s? k?t h?p c?a hai y?u t? ti�n � r?ng, �m d??ng, cao � th?p. ? ?�y t�m th?c th?n b� c?a s? ra ??i c� t�c d?ng m?nh m? trong c?ng c? kh?i ?o�n k?t m?i t?c ng??i,  s?i d�y t�m linh v� h�nh nh?ng b?n ch?t h?n c�c y?u t? v?t ch?t h?u h�nh. V� v?y v? v?i ??n H�ng, th?p n�n t�m h??ng kh�ng ph?i ?? c?u c?nh nh?ng th?a m�n ham mu?n v?t ch?t th�ng th??ng ph�m t?c m� ?? h?i h??ng t�m linh, quy nguy�n v? c?i r? ?? th?t ch?t h?n m?i d�y li�n k?t ??ng b�o (c�ng b?c).
V? m?t d�n t?c h?c, t�n ng??ng th? c�ng H�ng v??ng c�n g�p ph?n kh?ng ??nh th�m th?i k? ti?n Vi?t - M??ng trong l?ch s? d?ng n??c. Trong �H�a B�nh quan lang s? l??c� (gi?i th�ch ngu?n g?c h? nh� Lang c?a ng??i M??ng) v?i nh?ng th�ng tin v? vua D?t D�ng ?� cho bi?t vua H�ng c?ng l� t? c?a ng??i M??ng v� ?� ???c ph?n ?nh trong di?n ca M??ng: H�ng v??ng l� t? n??c m�nh/ Phong ch�u l� ch?n kinh th�nh tri?u ?�/ Lang t? kh?i t? ng�y x?a/ Cu?i V?n lang qu?c b�y gi? ?� qua/ M?i c�nh con ch�u phong ra/ H? chia ?inh, Qu�ch, B?ch, H�, Xa, Cao[15]. C�ng v?i c�c t? li?u do Janne Cuisinier khi vi?t v? vua D?t D�ng v?i nh?ng th�ng tin gi?ng nh? c�u chuy?n truy?n thuy?t v? L?c Long Qu�n v� �u C? cho th?y huy?n tho?i v? vua H�ng ch�nh l� xu?t ph�t t? nguy�n m?u D?t D�ng hay chim �y c�i ?a c?a ng??i M??ng, m� d?u t�ch v?n c�n trong th? c�ng Bua t?n (Bua ba v�) c?a ng??i M??ng v� T?n Vi�n S?n c?a ng??i Vi?t.
V? m?t ??a ch?t h?c Ph� Th? c?ng l� ??nh c?a tam gi�c ch�u th?  s�ng H?ng, ?�y l� v�ng chuy?n ti?p t? trung du xu?ng ??ng b?ng, v� c?ng l� khu v?c ???c b?i ??p ??u ti�n khi c�c con s�ng ti?p nh?n c�c ph? l?u l?n c?a s�ng L�, s�ng ?u?ng v� s�ng Lu?c. C�c t? li?u kh?o c? h?c (?? ?�, ?? g?m, x??ng, c�ng c?, b�n m�i, m?i gi�o, lao, t�n v� ?? g?m ??n ?? ??ng�) v?i nh?ng di ch? ti�u bi?u nh? L�ng C?, G� De ?� ch?ng minh s? ph�t tri?n m?nh m?, li�n t?c, phong ph� c?a v?n h�a Ph�ng Nguy�n (v?n h�a th?i H�ng v??ng) ??n ??ng ??u, G� Mun v� ??nh cao l� ?�ng S?n t?o n�n �kh�ng gian v?n h�a- l?ch s? H�ng v??ng� m?nh ??t c?i ngu?n c?a d�n t?c Vi?t Nam[16]
K?t lu?n: M?c d� l� th?i ??i ??m m�u s?c c?a truy?n thuy?t, huy?n tho?i nh?ng qua c�c d?u t�ch v?n h�a d�n gian, d�n t?c h?c, kh?o c? h?c t?i ch? ?� kh�ng ch? kh?ng ??nh t�nh b?n ??a c?a truy?n thuy?t v? qu?c t? m� c�n minh ch?ng h�ng h?n v? s? c� m?t c?a nh?ng ch? nh�n v?n h�a V?n Lang v� t? duy l?p qu?c c?a c?ng ??ng kh?i Nam � l?c ??a t?i khu v?c trung du v� ??ng b?ng ch�u th? b?c B? - B? ph?n c?t l�i l�m n�n v?n minh th?i kh?i nguy�n, ??t n?n t?ng cho s? ph�t tri?n c?ng ??ng qu?c gia d�n t?c sau n�y. ? kh�a c?nh kh�c, th? c�ng H�ng v??ng c�n minh ch?ng v? s? hi?n di?n c?a m?t th?i ??i v?i tinh th?n ??c l?p, t? c??ng v� kh?ng ??nh v�ng ??t t?, m?t trong nh?ng c�i n�i c?a v?n minh nh�n lo?i.